ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ή "Πάλιν Ηρωδιάς μαίνεται..."

Αθήνα, Ρώμη, Ιερουσαλήμ

του Τάκη Θεοδωρόπουλου, εφημ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 8/9/2013

     Ο χριστιανισμός, ο ελληνορωμαϊκός κόσμος και ο ιουδαϊσμός είναι οι τρεις πυλώνες του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ακόμη και η αποδοχή της πολυπολιτισμικότητας δεν σημαίνει ότι η Ευρώπη πρέπει να αρνηθεί την Ιστορία της, όπως και δεν πρέπει να αρνηθεί τα στοιχεία της παιδείας της και του πολιτισμού της. Η συρρίκνωση της διδασκαλίας των κλασικών γραμμάτων στην εκπαίδευση και η απάλειψη της χριστιανικής παράδοσης που έγιναν στο όνομα της ανοχής, αντιθέτως, οδήγησαν στην αποτυχία του πολυπολιτισμικού πειράματος. Δημιούργησαν κοινωνίες θυλάκων, θρησκευτικών και φυλετικών, των οποίων η συνύπαρξη μοιάζει με καταναγκασμό. Η Ευρώπη μπορεί να θέλησε να θεραπεύσει εαυτήν από την αλαζονεία και το αίσθημα υπεροχής της αποικιοκρατικής της ιστορίας, όμως, δεν πρέπει να ξεχνάει πως είναι αυτά τα ίδια τα στοιχεία της πολιτισμικής υπεροχής που της επέτρεψαν να συλλάβει το όραμα της πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Κάτι που είναι αδιανόητο στις ισλαμικές κοινωνίες, για παράδειγμα.

     Αυτά ως εισαγωγικά στο κυρίως θέμα. Και το κυρίως θέμα είναι η πρόταση της κ. Ρεπούση για κατάργηση της διδασκαλίας των Θρησκευτικών. Ή μάλλον η πρότασή της για αντικατάσταση της διδασκαλίας των Θρησκευτικών που ταυτίζονται με την ορθόδοξη κατήχηση με το μάθημα της θρησκειολογίας και την ενίσχυση της διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών και της Βιολογίας - υποθέτω αναφέρει τη Βιολογία λόγω θεωρίας της εξέλιξης. Δεν έχει άδικο η κ. Ρεπούση. Τα «Θρησκευτικά», υποχρεωτικό μάθημα για το απολυτήριο του Λυκείου, είναι ένα άκαμπτο τμήμα του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Δεν ξέρω πόσο έχει διευρυνθεί από τότε που βρισκόμουν στα σχολικά θρανία και ήμουν υποχρεωμένος να αποστηθίζω τα ονόματα αμφίων, καλυμμαυκίων και θυμιατηρίων, μαζί με κακογραμμένες περιλήψεις της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Ως προς το μέρος της κατήχησης δεν έχω να πω πολλά. Όπως η διδασκαλία της Ιστορίας ήταν και παραμένει ελληνοκεντρική, όπου η Ελλάδα δεν είχε ποτέ άδικο στα δυόμισι χιλιάδες χρόνια της Ιστορίας της, έτσι και στα θρησκευτικά η Ορθοδοξία δεν μπορεί παρά να θριαμβεύει απέναντι στους σχισματικούς.

     Υποθέτω ότι κανείς δεν πιστεύει στα σοβαρά πως ο τρόπος με τον οποίον διδάσκονται τα Θρησκευτικά ενισχύει τη χριστιανική ηθική των μαθητών. Υποθέτω δε ότι η εμμονή του υπουργείου οφείλεται κατά μείζονα λόγο στη διατήρηση θέσεων εργασίας, βάσει της αθάνατης λογικής του Δημοσίου, και λιγότερο σε εκπαιδευτικές αναγκαιότητες. Αλήθεια τι μαθαίνει το παιδί για τους θρησκευτικούς πολέμους που σπάραξαν την Ευρώπη τον 16ο και τον 17ο αιώνα; Πώς διδάσκεται τη μεγάλη παράδοση του καθολικισμού, κι όταν ακούει να μιλούν για προτεστάντες πολιτικούς τι ακριβώς σκέφτεται; Πώς επηρέασε την πορεία των ευρωπαϊκών εθνών η σύγκρουση του Μαρτίνου Λούθηρου με τον Λέοντα τον Δέκατο και τον Κάρολο τον Πέμπτο, αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας; Και γιατί η διδασκαλία του Λούθηρου υπήρξε καταλυτική για τον αντισημιτισμό; Όμως όλα αυτά είναι θεμελιώδη κεφάλαια της ευρωπαϊκής Ιστορίας, άρα, κατ’ επέκταση και της δικής μας.

     Ο Ροΐδης έλεγε, με αφορμή την έκδοση του έργου του Δαρβίνου, πως η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν πρόκειται ποτέ να ασχοληθεί ποτέ με το θέμα για τον απλούστατο λόγο ότι η θεωρία της εξέλιξης δεν θίγει καμία από τις αποφάσεις της Ιεράς Συνόδου της Νικαίας. Είχε δίκιο. Η ελληνική Ορθοδοξία, παρά το μεγαλείο της παράδοσής της, στη σύγχρονη Ιστορία της οχυρώθηκε πίσω από μια αμυντική στάση, η οποία επηρέασε καταλυτικά και τη συλλογική μας ψυχοσύνθεση. Όμως όταν χάνεις οχτώ-μηδέν δεν είναι δυνατόν να συνεχίζεις να είσαι κλεισμένος στην άμυνά σου. Και στην παρούσα πανωλεθρία της η ελληνική κοινωνία χρειάζεται να ανοιχτεί. Να ανοιχτεί στον ζωτικό πολιτισμικό της χώρο.

     Μάθημα θρησκειολογίας λοιπόν αντί για θρησκευτικά; Αν με θρησκειολογία νοείται μια παθητική καταγραφή όλων των θρησκειών εν είδει περιοδικού πίνακα στοιχείων στη χημεία, όχι. Διότι σημαίνει ότι σ’ αυτήν την περίπτωση αγνοείς ότι το εκκοσμικευμένο κράτος, όπως και η ανοχή απέναντι στο Ισλάμ, όπως και η αθεΐα, όπως και ο αγνωστικισμός γεννήθηκαν στο ευρωπαϊκό έδαφος που το είχε οργώσει ο χριστιανισμός. Αυτό δεν είναι θέμα πίστης. Είναι θέμα ιστορικής αλήθειας. Αλήθεια διαβάζουν στην ώρα των Θρησκευτικών επιστολές του Παύλου στο πρωτότυπο; Η γλώσσα του είναι πολύ πιο βατή απ’ αυτήν του Ευριπίδη.

     Πάντως το θέμα της διδασκαλίας των Θρησκευτικών πρέπει όντως να ανοίξει. Και μπορεί να μην σώσει τη χώρα από την πανωλεθρία, όμως είναι κομβικό για το μέλλον της εκπαίδευσης. Αρκεί να μην πέσει στα ρηχά της μικροπολιτικής αντιπαράθεσης ανάμεσα στον προοδευτισμό της δεκαετίας του εβδομήντα και στον αγκυλωμένο στην δημοσιοϋπαλλική νοοτροπία συντηρητισμό της Εκκλησίας.

ΣΧΟΛΙΟ: Δεν ξέρω αν είμαι ο ειδικότερος να μιλήσει, αλλά αφού οι πλέον ειδικοί (βλ. Ιερά Σύνοδος κ.λπ.) σιωπούν, ας ακουστεί μια γνώμη ακόμη. Ο αρθρογράφος κατ' αρχάς, κάνει μια ειλικρινή προσπάθεια να "δει" το θέμα σφαιρικά, ωστόσο στη συνέχεια χάνεται στο πέλαγος των εμμονών και της άγνοιάς του. Ο ίδιος δηλώνει ότι δεν έχει πιάσει στα χέρια του βιβλίο θρησκευτικών από τότε του αποφοίτησε απ' το σχολείο (προφανώς θα έχουν περάσει τουλάχιστον 30 χρόνια από τότε), και παρόλ' αυτά δεν παύει να εκφέρει άποψη γι' αυτά. Πολύ φοβάμαι ότι το ίδιο ισχύει και για τους περισσότερους από αυτούς που ασχολούνται με το θέμα ένθεν και ένθεν. Υποστηρίζω δηλαδή ότι το μάθημα των Θρησκευτικών στα σχολεία έχει γίνει αντικείμενο μιας ιδεολογικοπολιτικής έριδας όπου ο καθένας εκφράζεται χωρίς να έχει διαβάσει αρχικά τα επίμαχα βιβλία, και επιπλέον επιθυμώντας να επουλώσει ίσως παιδικά τραύματα, αντιπαραθέσεις πολιτικές ή ιδεολογικές κ.ο.κ. 

     Τα πράγματα νομίζω ότι είναι περισσότερο απλά απ' όσο φαίνονται. Το μάθημα των θρησκευτικών πλέον δεν έχει καμμία απολύτως σχέση με τον τρόπο διδασκαλίας του στο παρελθόν. Ούτε το αντικείμενο που πραγματεύεται είναι το ίδιο, ούτε καν οι εκπαιδευτικοί που το δίδασκαν (συμπαθείς "δεσποινίδες" ετών 50 και άνω με κότσους στα μαλλιά ή κύριοι με μουστάκι και κοστούμια που μυρίζουν ναφθαλίνη ανακατεμένη με λιβάνι) υπάρχουν πιά. Προφανώς αυτό που συμβαίνει στα θρησκευτικά, συμβαίνει και σε όλα τα μαθήματα της εκπαίδευσης. Ωστόσο, το συγκεκριμένο μάθημα, είμαι πεπεισμένος πως αδικείται κατάφορα αν κάποιοι θεωρούν πως είναι ένα κατηχητικό στην τάξη. Πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον μάθημα, και μάλιστα μεγάλο μέρος από τους μαθητές που απαλλάσσονται για λόγους θρησκευτικής συνείδησης απ' αυτό, συνεχίζουν να το παρακολουθούν. Ας μου επιτραπεί εδώ να εκφράσω και μια ακόμη προσωπική άποψη: νομίζω ότι κακώς υφίσταται θέμα απαλλαγής από το μάθημα ακόμα και για όσους δεν πρεσβεύουν το ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα, καθώς αυτό ανοίγει τους ασκούς του Αιόλου και για άλλες περιπτώσεις. Για σκεφτείτε για παράδειγμα ο γονιός ενός Αλβανού μαθητή να απαιτήσει να απαλλαγεί το παιδί του από το μάθημα της Ιστορίας, αφού εκεί διδάσκεται σχεδόν αποκλειστικά η ελληνική και όχι η παγκόσμια! Θα αλλάξουμε τα βιβλία Ιστορίας στη συνέχεια;Ή αν κάποιος άλλος γονιός, μουσουλμάνος στο θρήσκευμα, ζητήσει την απαλλαγή της κόρης του από τη Γυμναστική λ.χ. επειδή εκεί φορούν ενδυμασίες αντίθετες με την πίστη του, τι θα κάνουμε; Θα αρχίσουμε μια βιομηχανία απαλλαγών που δεν θα έχει τέλος! Αλλά ας μην πάμε τόσο μακριά: Εάν μια μερίδα συντηρητικών ορθόδοξων γονιών από την Ελλάδα απαιτήσουν την απαλλαγή των παιδιών τους από το μάθημα της Βιολογίας επειδή εκεί διδάσκεται η θεωρία της εξέλιξης, γεγονός που η θρησκευτική τους πίστη απορρίπτει επειδή δέχεται τα όσα γράφονται στη Γένεση της Π. Διαθήκης τι θα τους απαντήσουμε; Πιστεύω δηλαδή πως η κατάσταση έχει φτάσει στα όρια της γελοιότητος και φοβάμαι ότι ο κατήφορος θα συνεχιστεί. Εξάλλου, είτε το θέλουν κάποιοι είτε όχι, ο χριστιανισμός στην ορθόδοξή του εκδοχή αποτελεί κυρίαρχο πολιτισμικό στοιχείο της σύγχρονης Ελλάδας και ως τέτοιο οφείλουν να το σέβονται και να το διδάσκονται όλοι οι μαθητές, και όχι μόνο οι πρεσβεύοντες το χριστιανικό ορθόδοξο δόγμα. Εξηγούμαι: Είναι ή δεν είναι όλες οι επίσημες αργίες στην Ελλάδα συνυφασμένες με μια θρησκευτική γιορτή; Δεν είναι απαραίτητη η γνώση του χώρου ενός ορθόδοξου ναού, από τη στιγμή που ακόμη και άπιστοι ή άθεοι κάποια στιγμή της ζωής τους θα περάσουν το κατώφλι του για να παρευρεθούν σε κάποιον γάμο, βάπτιση ή κηδεία κάποιου γνωστού τους προσώπου; Και στο κάτω κάτω, τι διδάσκονται πια οι μαθητές στα Θρησκευτικά; Να είναι καλύτεροι άνθρωποι, να αγαπούν τον πλησίον τους, να αγαπούν την ειρήνη και τόσα άλλα-θετικά ελπίζω για όσους μέμφονται το μάθημα-συναισθήματα. Δεν διδάσκονται ούτε το πώς θα κάνουν τζιχάντ εναντίον των απίστων, ούτε το πώς θα κατασκευάσουν βόμβες και θα εξοντώσουν αθώους ανθρώπους που θα βρεθούν μπροστά τους εν ονόματι του "Προφήτη". Συνιστώ περισσότερη σοβαρότητα λοιπόν...

(Εκτός και αν ισχύουν όσα ακούγονται ως ψίθυροι και παραφιλολογία: πως δηλαδή στα πλαίσια της ψυχολογικής προετοιμασίας του κάθε λαού έναντι οποιασδήποτε αλλαγής προωθούν οι θιασώτες της παγκοσμιοποίησης, έχει ξεκινήσει εδώ και λίγα χρόνια μια εκστρατεία κατασυκοφάντησης του μαθήματος των Θρησκευτικών, "ξεπουπουλιάσματος" της Ιστορίας, απομάκρυνσης κάθε ερίσματος που συγκρατεί τον κοινωνικό ιστό στη χώρα μας-οικογένεια, θρησκευτικά σύμβολα, γλώσσα, κοινό παρελθόν-έτσι ώστε ο λαός μας να αποδεχθεί στο μέλλον πιο "εύκολα" όσα σκοπεύουν ορισμένοι να του σερβίρουν. Οψόμεθα...).