«Βους επί γλώσση μέγας βέβηκεν»

Τάκης Θεοδωρόπουλος, εφημ. «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 19/6/2016

 

​     «Τα δ’ άλλα σιγώ. Βους επί γλώσση μέγας βέβηκεν...». Σε ελεύθερη απόδοση: «Τα υπόλοιπα δεν θα τα πω. Ένα μεγάλο βόδι πάτησε τη γλώσσα μου...». Κάπως έτσι κλείνει ο μονόλογος του Φύλακα, που εισάγει τον Αγαμέμνονα του Αισχύλου. Λίγο πριν έχει δει τις φρυκτωρίες που αναγγέλλουν την άλωση της Τροίας και την επιστροφή του βασιλιά, και ο ίδιος ετοιμάζεται να ξυπνήσει την Κλυταιμνήστρα για να της το αναγγείλει. «Τα υπόλοιπα» είναι αυτά που συνέβησαν κατά την απουσία του και όσα τον περιμένουν όταν θα επιστρέψει. Αυτά τα αποσιωπά ο ίδιος, είναι υπόθεση των πρωταγωνιστών της τραγωδίας.
     Διάβασα τις προάλλες πως ο Έλιοτ, υπεύθυνος του οίκου Faber and Faber, είχε απορρίψει την έκδοση του έργου του Όργουελ «Η φάρμα των ζώων». Έκρινε πως το δυστοπικό αφήγημα, παραβολή της μπολσεβικικής επανάστασης και της επιβολής του σταλινικού καθεστώτος, ήταν άκαιρο. Ήταν το 1944, ή 1945, αν δεν κάνω λάθος, η ΕΣΣΔ πολεμούσε με την Αγγλία κατά του Αξονα και δεν θα ήταν σωστό να δημοσιευθεί ένα κείμενο με τέτοια καταλυτική κριτική κατά του Στάλιν. Πάντα υπάρχει μια συγκυρία η οποία καθιστά την κριτική «άκαιρη». Όπως λέει ο Νίτσε, για να τον παραφράσω κι αυτόν, η σκέψη είναι πάντα άκαιρη.

     Ο Γαλλολιβανέζος συγγραφέας Αμίν Μααλούφ («Λέων ο Αφρικανός», «Σαμαρκάνδη») έδωσε την περασμένη εβδομάδα συνέντευξη σε ισραηλινό κανάλι, με αφορμή την έκδοση του τελευταίου του βιβλίου. Του επετέθησαν συμπατριώτες συνάδελφοί του και δύο τουλάχιστον μεγάλες εφημερίδες της Βηρυτού. Τον κατηγόρησαν ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο νομιμοποιεί την πολιτική του Ισραήλ και την κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών. Θα μπορούσε, αν μη τι άλλο, να τα έχει καταγγείλει και μετά ας μιλήσει για τη λογοτεχνία του όσο θέλει.

     Ας μου συγχωρεθεί η παράθεση τόσων ονομάτων, όμως εικονογραφούν το καθεστώς λογοκρισίας που επιβάλλεται ακόμη κι όταν δεν υπάρχει κάποιος συνταγματάρχης πίσω από ένα γραφείο, ο οποίος πρέπει να εγκρίνει το γραπτό σου πριν δημοσιευθεί. Είναι η προσπάθεια ενοχοποίησης της ελεύθερης έκφρασης και σκέψης στο όνομα προτεραιοτήτων που την υπερβαίνουν. Δεν σου απαγορεύουν να μιλήσεις. Απλώς σου υπενθυμίζουν ότι την επόμενη φορά που θα μιλήσεις θα πρέπει να φροντίσεις να μην ενοχοποιηθείς θίγοντας είτε τις ευαισθησίες που προκαλούνται λόγω της συγκυρίας, είτε τις ευαισθησίες κάποιας κοινωνικής, θρησκευτικής ή φυλετικής ομάδας, είτε τους υπέρβαρους, είτε τους ανορεξικούς. Η «Νεογλώσσα» που έχει επιβάλει ο Μεγάλος Αδελφός στο «1984» του Όργουελ είναι η δυστοπική προσέγγιση μιας πραγματικότητας η οποία έχει επιβληθεί. Πείτε την «πολιτικώς ορθόν», πείτε την «ενιαία σκέψη» ή «ομογενοποιημένη».

     Στη μικρή και κλειστοφοβική πνευματική μας ζωή, με το ελάχιστο οξυγόνο και τους κλειστούς ορίζοντες, τη λογοκρισία της δικτατορίας την αντικατέστησε ο ολοκληρωτισμός της «ενιαίας σκέψης». Δεν είναι και δύσκολο. Οι απόψεις συνήθως διακινούνται τα βράδια στο εστιατόριο και μετά δεν έχεις χρόνο να διαβάσεις. Σε όλη την περίοδο της μεταπολίτευσης δεν μπορούσες να αρθρώσεις δημόσιο λόγο ως πνευματικός άνθρωπος αν δεν αυτοχαρακτηριζόσουν «αριστερός». Αν τολμούσες να συγκρίνεις τον Χίτλερ με τον Στάλιν σε αποκαλούσαν «αντικομμουνιστή», κάτι σαν αρρώστια, αφού η λέξη «κομμουνισμός» παρ’ ημίν ήταν ταυτόσημη με την πολιτική υγεία. Η δε λέξη «φιλελεύθερος» ήταν στην παρανομία. Ώσπου πολλοί πρώην κομμουνιστές υιοθέτησαν τον φιλελευθερισμό με τον ίδιο ιδεολογικό απολυταρχισμό. Έτσι έμαθαν την πολιτική.

     Υπερασπίζεσαι τη διδασκαλία του χριστιανισμού στην εκπαίδευση, σε λένε συντηρητικό. Υπερασπίζεσαι τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών ή της καθαρεύουσας, εκεί πια είσαι τελειωμένος. Κι αν πιστεύω ότι η πρόοδος προκύπτει από την αξιοποίηση των ήδη υπαρχουσών αξιών, τότε είμαι συντηρητικός. Αν τολμήσεις να πεις πως το Ισλάμ αποτελεί κίνδυνο για τον Δυτικό Πολιτισμό, σε ταυτίζουν με τον Τραμπ και σε χρίζουν ισλαμόφοβο. Είναι σαν να λες είμαι εναντίον του Στάλιν και να σε ταυτίζουν με τον Χίτλερ. Πέρυσι το καλοκαίρι, αν έλεγες πως ανάμεσα στους πρόσφυγες υπάρχουν μετανάστες, σε αποκαλούσαν ρατσιστή. Ώσπου έφυγαν οι πρόσφυγες και μας έμειναν οι μετανάστες. Τόλμησα τις προάλλες να διατυπώσω αντιρρήσεις για το gay pride και έγινα ομοφοβικός για τις πρόθυμες μιλίτσιες. Είναι σαν να λες ότι δεν σου αρέσει ο Φίλιπ Ροθ και να σε λένε αντισημίτη.

     Το πρόβλημα δεν είναι μόνον ελληνικό. Το ξέρω. Όταν την ανάγνωση την έχουν αντικαταστήσει οι αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η ενιαία σκέψη αναπτύσσεται σαν λειχήνα. Σε μια κοινωνία όμως, όπως η ελληνική, όπου η μέση εκπαίδευση στηρίζεται στην αποστήθιση και στην παπαγαλία, όπου τα πανεπιστήμια είναι διαλυμένα και η ανάγνωση θεωρείται πολυτέλεια στην καλύτερη περίπτωση και στη χειρότερη ιδιοτροπία, όπου οι περισσότεροι ταυτίζουν τη σκεπτόμενη γραφή με την έκθεση ιδεών, ο αυταρχισμός της ενιαίας σκέψης καλύπτει όλες τις ανασφάλειες και τις φοβίες των δημοσιολογούντων.
     Τον 17ο αιώνα ο Γάλλος ποιητής Boileau είπε πως στρέφεται στους κλασσικούς για να απελευθερωθεί από τις δουλείες του σύγχρονου κόσμου του. Είναι μια κίνηση που πάντα την έκανε η Ευρώπη στις κρίσιμες στιγμές. Κι αυτή στο κάτω κάτω είναι η σημασία της κλασσικής παιδείας, την οποία η αλαζονεία της μετανεωτερικότητας προσπαθεί να εξαφανίσει στο όνομα του προοδευτικού κομφορμισμού. Σε απελευθερώνει, όπως ο οίστρος του Σωκράτη, απ’ το βόδι που πάτησε τη γλώσσα.

Υ.Γ.: Φοβάμαι πως η εποχή μας έχει πλέον γίνει ένα πεδίο εφαρμογής των οργουελιανών ανησυχιών...