ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ...

Παρεπόμενα από μια ξεχασμένη επέτειο…
29 Μαΐου 1453 – 29 Μαΐου 2008: 555 χρόνια μετά

Πέρασαν 555 χρόνια από ’κείνη την τραγική στιγμή όπου η Πόλη, «η κεφαλή των πόλεων όλων, το κέντρο των τεσσάρων σημείων του ορίζοντα, το καύχημα των χριστιανών…» κατά τον Δούκα, έναν από τους ιστορικούς που περιγράφουν την Άλωση, έπεφτε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων.
Θλιβερή η διαπίστωση ότι σήμερα, λίγοι είναι εκείνοι που ανακαλούν στη μνήμη τους το γεγονός, και απελπιστικά λιγότεροι όσοι διαθέτουν την ικανότητα να κρίνουν και να επεξεργαστούν το πώς και το γιατί.

«Η τελευταία νύχτα της Πόλης»
Πρόσφατα, έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλίο του Σέρβου Τσέντομιλ Μιγιάτοβιτς. Για όσους δεν τον γνωρίζουν, ο Μιγιάτοβιτς υπήρξε ιστορικός και διπλωμάτης (διετέλεσε μάλιστα και υπουργός εξωτερικών της χώρας του). Έζησε ως τα 1932 και εκφράζει τη νοοτροπία και τις σκέψεις μιας ολόκληρης εποχής. Μιας εποχής που τη γνωρίσαμε και στον τόπο μας, και που ίσως και σήμερα εξακολουθεί να υφίσταται στις παρυφές πλέον της ιστοριογραφίας. Τι εκφράζει αυτή η εποχή; Αρκεί η ανάγνωση και μόνο του πρώτου κεφαλαίου («Οι λόγοι της ταχείας ανόδου των Οθωμανών και της πτώσης της Βυζαντινής αυτοκρατορίας») για να κατανοήσει κανείς πως ο Μιγιάτοβιτς έχει επηρεαστεί από το πνεύμα που κυριαρχούσε τότε σε όλα τα νεότευκτα βαλκανικά κράτη, που είχε να κάνει με την απόλυτη προσήλωση στις αρχές της δυτικής κουλτούρας, και την ταυτόχρονη απαξίωση του κοινού «Βυζαντινού» παρελθόντος.

«Φταίει» η Εκκλησία
Ανάμεσα στους λόγους που προβάλλει, κυρίαρχο ρόλο θεωρεί πως έπαιξε η αρνητική παρουσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας γενικώς. Αναφέρει πως ο Χριστιανισμός στην ανατολική εκδοχή του, κληρονόμησε κάποια στοιχεία, «όχι όμως και το βάθος, την ουσία και την ευγένεια. Από την ανατολική φιλοσοφία – γράφει – διατηρήθηκαν ελάχιστες μυστικιστικές ιδέες, λίγο-πολύ νεφελώδεις. Και τα θετικά των ρωμαϊκών θεσμών δε ρίζωσαν, διότι οι ρωμαϊκοί θεσμοί προϋπέθεταν την ενίσχυση της πρωτοβουλίας και την ύπαρξη συνειδητοποιημένων πολιτών». Για να συνεχίσει: «Αυτό που βρήκε πρόσφορο έδαφος και ρίζωσε για τα καλά ήταν οι διάφορες μορφές και το πνεύμα της αυταρχικής διακυβέρνησης, βγαλμένης μέσα από τις χειρότερες στιγμές του ρωμαϊκού ιμπεριαλισμού, γεγονός που καθιστούσε αδύνατη την ύπαρξη ατομικής ελευθερίας». Η χριστιανική θρησκεία, δηλώνει πως ήταν «υπερβολικά αφηρημένη για να γίνει πλήρως κατανοητή· παραμερίστηκε για να έρθει στο προσκήνιο η Εκκλησία. Και η Εκκλησία ταυτίστηκε πολύ γρήγορα με το συμπαγές σώμα των αδαών, προληπτικών και φιλόδοξων μοναχών και ιερέων, που εξήραν τη θέση του αυτοκράτορα, μόνο και μόνο για να τον χρησιμοποιούν ως υπηρέτη τους. Με αυτόν τον τρόπο ο χριστιανισμός κατάντησε να σημαίνει λατρεία των λειψάνων, των κουρελιών και των μουμιοποιημένων σωμάτων και εμπόριο των ιερέων για την ανάπαυση των ψυχών των νεκρών». Με αυτές τις σκέψεις ο Μιγιάτοβιτς συνδέει τη βασική αιτία της Αλώσεως, που πιστεύει πως δεν είναι άλλη από την αδιαφορία που επέδειξαν οι κάτοικοι της άλλοτε κραταιάς αυτοκρατορίας στον επερχόμενο κίνδυνο «Οι άνθρωποι, γράφει, απομακρυσμένοι από την ουσία των ευαγγελικών κηρυγμάτων, δεν έβρισκαν στήριγμα πουθενά, δεν υπήρχε κάποια ιδέα ικανή να τους κινητοποιήσει. Οι αυτοκράτορες και η εκκλησιαστική ιεραρχία έγιναν κι έμειναν σύμμαχοι μέχρι το τέλος».

Οι Σλάβοι των Βαλκανίων
Τις ίδιες αιτιάσεις προβάλλει και για τους συμπατριώτες του Σέρβους· Δηλώνει πεπεισμένος πως οι ομοεθνείς του Σλάβοι των Βαλκανίων επηρεασμένοι από αυτή την κατάσταση, εγκολπώθηκαν στοιχεία που άμβλυναν την ικανότητά τους για άμυνα εναντίον των αλλοπίστων («Ήταν αναπόφευκτο κάποια τέτοια στοιχεία να διεισδύσουν στην πολιτική και κοινωνική οργάνωση των Σλάβων στη Βαλκανική χερσόνησο, οι οποίοι, στην πράξη, πήγαιναν να μαθητεύσουν κοντά σε Έλληνες για να μοιραστούν την πολιτική και κοινωνική σοφία τους. Ήταν μια αργή και επίπονη διαδικασία, με την οποία οι βυζαντινές ιδέες αντικατέστησαν τις σλαβικές παραδόσεις των Σέρβων και των Βουλγάρων. Κι αυτή η πάλη συνέβαλε, πράγμα όχι και τόσο παράδοξο, στην αποδυνάμωση των σλαβικών βασιλείων. Ο δρόμος άνοιγε μόνος του για την εισβολή των Τούρκων»).

Η Οθωμανική «επιείκεια»
Επιπλέον, ο Μιγιάτοβιτς «αξιοποιεί» και ένα ακόμη στοιχείο: αυτό της επιείκειας των Οθωμανών. Είναι γεγονός ότι οι σουλτάνοι τηρώντας πιστά τα λόγια του Κορανίου που επιτάσσει στους πιστούς (μουσουλμάνους) όταν πολιορκούν μια πόλη να προτείνουν συνθήκη στους πολιορκούμενους για ειρηνική παράδοση της πόλης σ’ αυτούς, προσφέροντας ως αντάλλαγμα τη διατήρηση των βασικών δομών διακυβέρνησης που ήδη γνώριζαν, τις περισσότερες φορές καταλάμβαναν τις πόλεις που πολιορκούσαν άκοπα και χωρίς απώλειες. Εξάλλου ο ίδιος ο Μωάμεθ στο Κοράνιο, το ιερό βιβλίο των Μουσουλμάνων, προτρέπει τους πιστούς του να συμπεριφέρονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στους λεγόμενους «λαούς της Βίβλου», τουτέστιν τους Χριστιανούς και τους Εβραίους! Γνωρίζουμε βέβαια πως στην πραγματικότητα η κατάσταση ήταν διαφορετική. Αρκεί ωστόσο η περιγραφή των δηώσεων και των ακατονόμαστων εγκλημάτων που διέπραξαν οι Οθωμανοί πατώντας το πόδι τους στην Πόλη ή ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφέρθηκαν στους ραγιάδες τα μακρά χρόνια της δουλείας για να αντιληφθούμε την πραγματικότητα. Γράφει πάλι ο Σέρβος συγγραφέας: «Οι πρώτοι σουλτάνοι, από την πλευρά τους, από τη στιγμή της εγκατάστασής τους στην Ευρώπη, το είχαν σύστημα να προστατεύουν και να επιδιώκουν να ικανοποιούν, με επιδεικτικό τρόπο, τους χωρικούς, χωρίς ποτέ να αμελούν να διακηρύσσουν δημόσια, σε κάθε περίσταση, την επιθυμία τους να αντιμετωπίζονται οι φτωχοί με δικαιοσύνη. Ταυτόχρονα, εξολόθρευαν αμείλικτα την ντόπια αριστοκρατία».

Και Έλληνες με τις ίδιες ιδέες
Αντίστοιχες απόψεις με τον Μιγιάτοβιτς είχαν διατυπώσει στο παρελθόν και Έλληνες «ιστορικοί» (π.χ. ο Γιάννης Κορδάτος), οι οποίοι τυφλωμένοι από την ιδεολογική πρόταση που εκόμιζαν, προσπάθησαν να ερμηνεύσουν το γεγονός της Αλώσεως απλά ως την εθελούσια παράδοση της ανατολικής εξουσιαστικής φεουδαρχίας και του εκκλησιαστικού σκοταδισμού στα χέρια των Τούρκων κατόπιν συμφωνίας (sic) με αυτούς! Με άλλα λόγια, η αποσυρμένη σχολική «Ρεπουσιάδα» της ΣΤ΄ Δημοτικού σε όλο της το μεγαλείο!
Τα αίτια της Αλώσεως, δυστυχώς, δεν μπορούν να ερμηνευτούν με τόσο απλουστευτικούς και ταυτόχρονα απλοϊκούς τρόπους. Η τουρκική κατάκτηση είναι αποτέλεσμα μακρών και συνεχών συνεπειών που είχαν οι αλλαγές που συντελέστηκαν σε Ανατολή και Δύση σε οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και πνευματικό επίπεδο.
Η πρόταξη όμως αιτίων κατά το δοκούν, ανάλογα με τις ιδεολογικές ή τις προσωπικές επιδιώξεις του καθενός, κάνουν πρώτ’ απ’ όλα κακό στην ίδια την ιστορία και σε όσους αναγνώστες καλόπιστα μελετούν και εγκολπώνονται όσα έργα τυχαίνει να πέσουν στα χέρια τους.

Η Πόλη ζει μέσα στις ψυχές μας
Έτσι όμως ο Μιγιάτοβιτς, και κάθε Μιγιάτοβιτς, αναλύοντας με τον δικό του τρόπο τους λόγους για τους οποίους έπεσε η Πόλη και το Βυζάντιο, δεν αντιλαμβάνεται ότι το Βυζάντιο δεν έπεσε το 1453 από τους Τούρκους. Η Πόλη δεν αλώθηκε στις 29 Μαΐου. Το Βυζάντιο έπεσε, η Πόλη αλώθηκε, από τη στιγμή που την απαρνήθηκαν οι επίγονοί της! Και θα συνεχίσει να «ανθεί» και να «φέρει κι άλλον», όσο η ψυχή των κληρονόμων αυτού του λαμπρού πολιτισμού θα δονείται βαθιά από το πνεύμα και το μεγαλείο εκείνης της ένδοξης για τον Ελληνισμό και τον παγκόσμιο πολιτισμό εποχής!