Χτες, 1η Σεπτεμβρίου, η Ορθοδοξία γιόρτασε την έναρξη του εκκλησιαστικού της έτους. Για να δείξει το έντονο ενδιαφέρον της για τη φύση και το περιβάλλον, επέλεξε την ίδια ημέρα να την αφιερώσει στην κτίση, στο φυσικό μας περιβάλλον που τόσο ταλαιπωρούμε εμείς οι σημερινοί άνθρωποι.
Σκέφτηκα λοιπόν να καταπιαστώ σήμερα με ένα θέμα που δεν έχει απασχολήσει πολλούς: με τη νομοθεσία που ίσχυε στο Βυζάντιο για την προστασία του περιβάλλοντος.
Η επίδραση της χριστιανικής πίστεως
Σύμφωνα με τη χριστιανική πίστη που η επίδρασή της στο Βυζάντιο υπήρξε καταλυτική, ο άνθρωπος ορίστηκε από τον Θεό ως διαχειριστής της φύσεως σύμφωνα με το «εργάζεσθαι και φυλάττειν» (Γένεσις, Β΄ 15). Με βάση μάλιστα την ορθόδοξη εκδοχή του χριστιανισμού, ο κόσμος αποτελεί δημιούργημα του Θεού εκ του μηδενός και ο άνθρωπος δημιούργημα «κατ’ εικόνα και ομοίωσιν» του Θεού, επιφορτισμένος με την κλήση να γίνει ιερεύς της δημιουργίας που φροντίζει για τη σωτηρία της.
Αυθεντική έκφραση αυτής της πίστης, αποτελεί η Θεία Λειτουργία, στην οποία μεταξύ άλλων, ο άνθρωπος προσεύχεται ψάλλοντας: «Τα Σα εκ των Σων Σοι προσφέρομεν» καλούμενος να χρησιμοποιήσει τα δώρα που ο Θεός του έδωσε, ως προσφορά και έκφραση ευγνωμοσύνης προς τον Δημιουργό του.
Πραγματοποιώντας αυτή την ευχαριστιακή προσφορά, εκτός από τον άνθρωπο, μεταμορφώνεται και η Κτίση, αφού με δικά της στοιχεία ιερουργείται το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Και δεν πρόκειται εν προκειμένω για απλά προϊόντα της φύσης (σιτάρι και σταφύλια), αλλά αποτελούν και προϊόν του μόχθου των ανθρώπων, αφού το σιτάρι έγινε ψωμί, και το σταφύλι κρασί!
Με αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος γίνεται μέσα στη Θεία Ευχαριστία σύσσωμος και σύναιμος με τον Χριστό μέσω των καρπών της γης. Έτσι η υλική φύση εξαγιάζεται, ο Κόσμος μεταμορφώνεται και ο άνθρωπος υπερβαίνει τον θάνατο.
Μέσα σωτηρίας του ανθρώπου και της Κτίσης ολόκληρης, γίνονται και άλλα υλικά μέσα, όπως το νερό (Βάπτισμα), το λάδι (Ευχέλαιο), αλλά και πολλά άλλα, όπως ο πηλός (θεραπεία του τυφλού του Ευαγγελίου) κ.ο.κ.
Σύμφωνα με τη διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ολόκληρος ο Κόσμος πλάστηκε από τον Θεό «καλός λίαν». Αυτό σημαίνει πως ο Δημιουργός δεν όρισε ιερούς και μη τόπους. Θρησκευτικά βιβλία όπως το Γεροντικό (ιστορίες γερόντων, σοφών δηλαδή μοναχών ή κληρικών), διάφοροι Συναξαριστές (βιβλία σχετικά με τη ζωή των αγίων που γιορτάζουν κάθε ημέρα) και άλλα παρόμοια κείμενα, βρίθουν από ανάλογες περιπτώσεις, όπου οι άνθρωποι αυτοί του Θεού, με την αγιαστική δύναμη της παρουσίας Του εντός τους, κατόρθωναν να απομακρύνουν τις σατανικές δυνάμεις πριν αυτές επικρατήσουν σε οποιοδήποτε τμήμα της φύσης (βλ. π.χ. «Τάξις γινομένη όταν συμβή τι μιαρόν οιονδήποτε εμπεσείν εις φρέαρ ύδατος», «όταν συμβή τι μιαρόν ακάθαρτον προσφάτως εμπεσείν εις αγγείον οίνου ή ελαίου ή μέλιτος ή άλλου τινός» κ.λπ.). Υπάρχουν μάλιστα πολλά επεισόδια αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπων και ζώων – και μάλιστα αγρίων – που συνυφαίνονται στα έργα που προαναφέραμε. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, αυτό του οσίου Θεοδώρου του Συκεώτου που τάιζε σε καθημερινή βάση έναν λύκο ή του οσίου Γερασίμου του Ιορδανίτου ο οποίος αφού περιποιήθηκε το τραυματισμένο πόδι ενός λιονταριού, στη συνέχεια αυτό για να του δείξει την ευγνωμοσύνη του, τον ακολουθούσε για την υπόλοιπη ζωή του σαν πιστό σκυλί ή της οσίας Θεοδώρας της Πατρικίας, η οποία αναφέρεται ότι ανέβηκε πάνω στη ράχη ενός κροκοδείλου, ο οποίος τη βοήθησε να πάρει νερό από μια λίμνη που ήταν κοντά στη μονή όπου διέμενε!
Διατάξεις περί προστασίας του περιβάλλοντος στην Εξάβιβλο του Αρμενόπουλου και σε άλλα κείμενα της περιόδου
Η καταλυτική παρουσία της χριστιανικής διδασκαλίας είναι εμφανής μεταξύ άλλων και στη νομοθεσία του Αρμενόπουλου, αφού διαπιστώνουμε μια προσπάθεια τόσο του ίδιου όσο και προγενέστερών του νομοθετών να εναρμονίσουν την παλαιότερη ρωμαϊκή νομοθετική δραστηριότητα με όσα επέτασσε η Εκκλησία. Εδώ θα ασχοληθούμε με ορισμένες από αυτές τις διατάξεις λόγω του περιορισμένου χρόνου που έχουμε στη διάθεσή μας.
α. Περί οικιών
Ας ξεκινήσουμε με το κτίσιμο των οικιών· Σήμερα, παρά την αυστηρή σχετικά νομοθεσία, οι περισσότεροι καταφέρνουν με πλάγιους τρόπους να καταστρατηγούν τους νόμους και τις διατάξεις τους που επιβάλλουν κάποιους περιορισμούς, με τα γνωστά αποτελέσματα που όλοι μας διαπιστώνουμε καθημερινά. Κάτι αντίστοιχο θα πρέπει μάλλον να υποθέσουμε ότι συνέβαινε και στο Βυζάντιο· Δεν έχουμε πολλά στοιχεία για τον βαθμό συμμόρφωσης των τότε υπηκόων της αυτοκρατορίας, αλλά αν κρίνουμε από τη ρυμοτομία και τα αρχιτεκτονικά σχέδια που μας κληροδότησαν, δεν θα πρέπει να σέβονταν απόλυτα τις κείμενες διατάξεις. Σύμφωνα με τον Αρμενόπουλο, κατ’ αρχάς επιβαλλόταν η ύπαρξη απόστασης μεταξύ της νέας οικίας και των παλαιοτέρων παρακειμένων («χρη αφίστασθαι του γείτονος ή των γειτόνων πόδας δέκα και ποιείν θυρίδας ως αν βουληθώσιν εν αυτοίς») ενώ αμέσως μετά προβλεπόταν πως «Ει τις κτίζει εν στενωπώ πλείον έχοντι των ιβ΄ ποδών, μηδέν εκείθεν αφαιρείσθω, ίνα μη στενοί την δημοσίαν οδόν» ζητώντας από αυτόν που πρόκειται να κτίσει σπίτι «από περιφραγής και εξ αέρος του γείτονος αποφεύγειν…κτίζειν διάστημα ποδών έξ» (ας παραβάλλουμε σε αυτές τις διατάξεις τους σύγχρονους αντισεισμικούς κανονισμούς που επιβάλλουν την ύπαρξη απόστασης ανάμεσα σε διπλανές πολυκατοικίες σε αντίθεση με πριν από αρκετά χρόνια!). Παρόμοιες διατάξεις υφίστανται και σε περιπτώσεις που ένα παλαιότερο κτίσμα υψωνόταν υπερβολικά έναντι των γειτονικών, καθώς και για λεπτομέρειες όπως η εκ νέου διάνοιξη θυρών ή παραθύρων κ.ο.κ.. Ομοίως αυστηρές είναι και οι διατάξεις σχετικά με την αναπαλαίωση κτιρίων, όπου ο νομοθέτης αναφέρει: «Προστάττομεν, ο τον παλαιόν οίκον ανανεών παρά το αρχαίον σχήμα μη παρεξίτω, μήτε αφαιρείτω τα φώτα ή την άποψιν των γειτόνων, ει μη άρα δουλείαν έχει τοιαύτην κατά σύμφωνον ή επερώτησιν παραχωρηθείσαν αυτώ ή επιτρέπουσαν, ως βούλεται, το παλαιόν αναμείβειν σχήμα». Δια νόμου μάλιστα διασφαλιζόταν και η θέα των σπιτιών προς τη θάλασσα και μάλιστα απ’ ευθείας και όχι πλαγίως, και αποτρεπόταν η αυθαίρετη δόμηση («Εν ταύτη τη ευδαίμονι πόλει απόψει του γείτονος δώδεκα μόνους απαιτών πόδας μη αφαιρείσθω εξ ευθείας οράν την θάλασσαν, εστώς εν τοις ιδίοις οίκοις ή καθήμενος εν αυτοίς και μη αναγκαζόμενος παρατρέπειν εαυτόν εις πλάγιον εφ’ ω ιδείν την θάλασσαν»). Ο νομοθέτης εξηγεί και τους λόγους που τον οδήγησαν σε αυτή του την απόφαση, που δεν είναι άλλοι από την αισθητική απόλαυση που προκαλεί η θέα της θάλασσας («Η ορατική δύναμις, πασών των αισθήσεων οξυτάτη ούσα, από πλείστου διαστήματος την ενέργειαν έχει, όθεν ου χρη απλώς ουδέ ως έτυχε περί ταύτης αποφαίνεσθαι, αλλ’ ενθέντας μέτρα τούτοις στοιχείν…Ει μεν ορά λιμένα και αιγιαλόν, καν απλώς τη κώμη ή πόλει ή στάσει πλοίων τελείον μη εχούση λιμένα, το παράπαν μη κωλύειν μήτε αφαιρείν την τοιαύτην άποψιν· ικανή γαρ η από τούτων ψυχαγωγία τοις ορώσιν»). Παρόμοια διάταξη συναντάμε και όσον αφορά τη θέα προς το βουνό: «Εάν εκατόν πόδας απέχει ο γείτων, ου κωλύεται βουλόμενος οικοδομείν δια το αφαιρείσθαι την άποψιν την επί θάλασσαν. Τούτο δε και επί όρους έλκειν δυνάμεθα, επειδή τερπνή η θέα του όρους, ώσπερ της θαλάσσης, και από των ομοίων τα όμοια τέμνειν δει…»), ενώ για τους κήπους είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα: «Και το των κήπων και των φυτών χωρίον από του ρηθέντος οράται διαστήματος και ου πάντως από τοσούτου χρη του οικοδομείν εθέλοντος εμποδίζεσθαι. Αλλά δει τον από ταύτης της απόψεως κωλύοντα κωλύειν ουχ απλώς, ουδ’ ως έτυχεν, αλλά από ποδών πεντήκοντα».
Εκτός της νομοθεσίας του Αρμενόπουλου, και τα Βασιλικά κάνουν εκτενείς αναφορές που αφορούν κτίσματα και κατοικίες, δίνοντας όμως ιδιαίτερη σημασία στην αναπαλαίωση παλαιότερων μνημείων ή κατοικιών αλλά και στην απαγόρευση μετακίνησης έργων τέχνης από ένα μέρος σε ένα άλλο αφού η αφαίρεση αυτή θα οδηγήσει σε απίσχνανση την πληττόμενη περιοχή. Οι νομοθέτες μάλιστα μεριμνούν εκτός των άλλων και για τον καλλωπισμό του εξωτερικού τμήματος των κτιρίων, που, σύμφωνα με τις Νεαρές 63 και 165 του Ιουστινιανού, αυτό ομορφαίνει την πόλη και προσφέρει αισθητική απόλαυση στους περαστικούς («Καλλωπίζεσθαι τα τοιαύτα οικήματα ήτοι εργαστήρια μαρμάροις έξωθεν, ώστε κάλλος μεν διδόναι τη πόλει, ψυχαγωγήν δε τοις βαδίζουσι»)!
Εντύπωση προκαλεί και η μέριμνα για την ποιότητα ζωής των ανθρώπων εκείνης της εποχής ως προς τον τόπο που θα επιλέξουν για να εγκατασταθούν και να διαβιώσουν. Στα Γεωπονικά (Β΄, 3) αναφέρονται τα εξής: «Τα παραθαλάσσια μέρη είναι επί το πλείστον τα υγιεινότερα καθώς και τα ορεινά και οι πλαγιές που κοιτάζουν προς βοράν. Όσα μέρη βρίσκονται κοντά σε βάλτους και λίμνες ή σε κοίλους τόπους ή τα χτυπά ο νοτιάς ή ο δυτικός άνεμος, είναι νοσηρά. Είναι ανάγκη λοιπόν τα σπίτια να οικοδομούνται σε υψηλότερα μέρη. Γιατί αυτά είναι πολύ ωφέλημα και για την υγεία, και προσφέρουν θέα ανοιχτή και μακρινή. Το σπίτι θα πρέπει να “κοιτάζει” προς την ανατολή, όπως και οι θύρες του. Κι αυτό επειδή οι ανατολικοί άνεμοι είναι πολύ υγιεινοί, ενώ η θερμότητα του ήλιου εισέρχεται γρηγορότερα και έτσι ξηραίνει την ατμόσφαιρα και απορροφά την υγρασία. Πρέπει λοιπόν τα σπίτια να μην είναι ταπεινά (χαμηλά δηλαδή) και να σε πνίγουν (στενόχωρα), αλλά άνετα, πλατειά και ψηλά. Ορισμένοι συμβουλεύουν να φτιάχνουμε τα σπίτια μας μεσημβρινά, για να τα “βλέπει” περισσότερη ώρα ο ήλιος. Εγώ θεωρώ ότι είναι προτιμότερο να “κοιτάζουν” προς την ανατολή, επειδή ο νότιος άνεμος είναι υγρός και άστατος και πάρα πολύ νοσηρός».
Επειδή όμως το θέμα είναι σημαντικό και χρειάζεται περεταίρω διερεύνηση, θα επανέλθουμε και στο επόμενο σημείωμά μας.
Υ.Γ.: Κάποιος κύριος, ανωνύμως φυσικά, με το ψευδώνυμο «alagon 2008», απάντησε στη στήλη με επιθετικό τρόπο για το τελευταίο άρθρο που είχαμε δημοσιεύσει και που αφορούσε το πλέον αντιδημοκρατικό κόμμα της χώρας, το Κ.Κ.Ε. Καλό θα ήταν να μάθει ότι η περίοδος χάριτος που υπήρχε για τους επαγγελματίες «αγωνιστές» έχει παρέλθει. Διότι σήμερα δεν είναι ούτε 1917, ούτε 1944 – ’49 των ενδόξων «συντρόφων» - φονιάδων Βελουχιώτη, καπετάν – Γιώτη και σία. Έχουμε 2008, δηλαδή 20 χρόνια περίπου από τότε που η δημοκρατία αποκαταστάθηκε σε όλες τις πρώην κομμουνιστικές δικτατορίες. Και κανείς, μα κανείς, δε σκοπεύει να επιστρέψει εκεί. Αν θέλει, ας ζει αυτός και οι λιγοστοί υπερήλικες σύντροφοί του να αναπολούν τις παλιές καλές εποχές που τα ρούβλια πέφτανε βροχή απ’ τη μαμά – πατρίδα. Όσο πιο γρήγορα ξυπνήσει, τόσο πιο καλά για όλους…
Σκέφτηκα λοιπόν να καταπιαστώ σήμερα με ένα θέμα που δεν έχει απασχολήσει πολλούς: με τη νομοθεσία που ίσχυε στο Βυζάντιο για την προστασία του περιβάλλοντος.
Η επίδραση της χριστιανικής πίστεως
Σύμφωνα με τη χριστιανική πίστη που η επίδρασή της στο Βυζάντιο υπήρξε καταλυτική, ο άνθρωπος ορίστηκε από τον Θεό ως διαχειριστής της φύσεως σύμφωνα με το «εργάζεσθαι και φυλάττειν» (Γένεσις, Β΄ 15). Με βάση μάλιστα την ορθόδοξη εκδοχή του χριστιανισμού, ο κόσμος αποτελεί δημιούργημα του Θεού εκ του μηδενός και ο άνθρωπος δημιούργημα «κατ’ εικόνα και ομοίωσιν» του Θεού, επιφορτισμένος με την κλήση να γίνει ιερεύς της δημιουργίας που φροντίζει για τη σωτηρία της.
Αυθεντική έκφραση αυτής της πίστης, αποτελεί η Θεία Λειτουργία, στην οποία μεταξύ άλλων, ο άνθρωπος προσεύχεται ψάλλοντας: «Τα Σα εκ των Σων Σοι προσφέρομεν» καλούμενος να χρησιμοποιήσει τα δώρα που ο Θεός του έδωσε, ως προσφορά και έκφραση ευγνωμοσύνης προς τον Δημιουργό του.
Πραγματοποιώντας αυτή την ευχαριστιακή προσφορά, εκτός από τον άνθρωπο, μεταμορφώνεται και η Κτίση, αφού με δικά της στοιχεία ιερουργείται το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Και δεν πρόκειται εν προκειμένω για απλά προϊόντα της φύσης (σιτάρι και σταφύλια), αλλά αποτελούν και προϊόν του μόχθου των ανθρώπων, αφού το σιτάρι έγινε ψωμί, και το σταφύλι κρασί!
Με αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος γίνεται μέσα στη Θεία Ευχαριστία σύσσωμος και σύναιμος με τον Χριστό μέσω των καρπών της γης. Έτσι η υλική φύση εξαγιάζεται, ο Κόσμος μεταμορφώνεται και ο άνθρωπος υπερβαίνει τον θάνατο.
Μέσα σωτηρίας του ανθρώπου και της Κτίσης ολόκληρης, γίνονται και άλλα υλικά μέσα, όπως το νερό (Βάπτισμα), το λάδι (Ευχέλαιο), αλλά και πολλά άλλα, όπως ο πηλός (θεραπεία του τυφλού του Ευαγγελίου) κ.ο.κ.
Σύμφωνα με τη διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ολόκληρος ο Κόσμος πλάστηκε από τον Θεό «καλός λίαν». Αυτό σημαίνει πως ο Δημιουργός δεν όρισε ιερούς και μη τόπους. Θρησκευτικά βιβλία όπως το Γεροντικό (ιστορίες γερόντων, σοφών δηλαδή μοναχών ή κληρικών), διάφοροι Συναξαριστές (βιβλία σχετικά με τη ζωή των αγίων που γιορτάζουν κάθε ημέρα) και άλλα παρόμοια κείμενα, βρίθουν από ανάλογες περιπτώσεις, όπου οι άνθρωποι αυτοί του Θεού, με την αγιαστική δύναμη της παρουσίας Του εντός τους, κατόρθωναν να απομακρύνουν τις σατανικές δυνάμεις πριν αυτές επικρατήσουν σε οποιοδήποτε τμήμα της φύσης (βλ. π.χ. «Τάξις γινομένη όταν συμβή τι μιαρόν οιονδήποτε εμπεσείν εις φρέαρ ύδατος», «όταν συμβή τι μιαρόν ακάθαρτον προσφάτως εμπεσείν εις αγγείον οίνου ή ελαίου ή μέλιτος ή άλλου τινός» κ.λπ.). Υπάρχουν μάλιστα πολλά επεισόδια αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπων και ζώων – και μάλιστα αγρίων – που συνυφαίνονται στα έργα που προαναφέραμε. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, αυτό του οσίου Θεοδώρου του Συκεώτου που τάιζε σε καθημερινή βάση έναν λύκο ή του οσίου Γερασίμου του Ιορδανίτου ο οποίος αφού περιποιήθηκε το τραυματισμένο πόδι ενός λιονταριού, στη συνέχεια αυτό για να του δείξει την ευγνωμοσύνη του, τον ακολουθούσε για την υπόλοιπη ζωή του σαν πιστό σκυλί ή της οσίας Θεοδώρας της Πατρικίας, η οποία αναφέρεται ότι ανέβηκε πάνω στη ράχη ενός κροκοδείλου, ο οποίος τη βοήθησε να πάρει νερό από μια λίμνη που ήταν κοντά στη μονή όπου διέμενε!
Διατάξεις περί προστασίας του περιβάλλοντος στην Εξάβιβλο του Αρμενόπουλου και σε άλλα κείμενα της περιόδου
Η καταλυτική παρουσία της χριστιανικής διδασκαλίας είναι εμφανής μεταξύ άλλων και στη νομοθεσία του Αρμενόπουλου, αφού διαπιστώνουμε μια προσπάθεια τόσο του ίδιου όσο και προγενέστερών του νομοθετών να εναρμονίσουν την παλαιότερη ρωμαϊκή νομοθετική δραστηριότητα με όσα επέτασσε η Εκκλησία. Εδώ θα ασχοληθούμε με ορισμένες από αυτές τις διατάξεις λόγω του περιορισμένου χρόνου που έχουμε στη διάθεσή μας.
α. Περί οικιών
Ας ξεκινήσουμε με το κτίσιμο των οικιών· Σήμερα, παρά την αυστηρή σχετικά νομοθεσία, οι περισσότεροι καταφέρνουν με πλάγιους τρόπους να καταστρατηγούν τους νόμους και τις διατάξεις τους που επιβάλλουν κάποιους περιορισμούς, με τα γνωστά αποτελέσματα που όλοι μας διαπιστώνουμε καθημερινά. Κάτι αντίστοιχο θα πρέπει μάλλον να υποθέσουμε ότι συνέβαινε και στο Βυζάντιο· Δεν έχουμε πολλά στοιχεία για τον βαθμό συμμόρφωσης των τότε υπηκόων της αυτοκρατορίας, αλλά αν κρίνουμε από τη ρυμοτομία και τα αρχιτεκτονικά σχέδια που μας κληροδότησαν, δεν θα πρέπει να σέβονταν απόλυτα τις κείμενες διατάξεις. Σύμφωνα με τον Αρμενόπουλο, κατ’ αρχάς επιβαλλόταν η ύπαρξη απόστασης μεταξύ της νέας οικίας και των παλαιοτέρων παρακειμένων («χρη αφίστασθαι του γείτονος ή των γειτόνων πόδας δέκα και ποιείν θυρίδας ως αν βουληθώσιν εν αυτοίς») ενώ αμέσως μετά προβλεπόταν πως «Ει τις κτίζει εν στενωπώ πλείον έχοντι των ιβ΄ ποδών, μηδέν εκείθεν αφαιρείσθω, ίνα μη στενοί την δημοσίαν οδόν» ζητώντας από αυτόν που πρόκειται να κτίσει σπίτι «από περιφραγής και εξ αέρος του γείτονος αποφεύγειν…κτίζειν διάστημα ποδών έξ» (ας παραβάλλουμε σε αυτές τις διατάξεις τους σύγχρονους αντισεισμικούς κανονισμούς που επιβάλλουν την ύπαρξη απόστασης ανάμεσα σε διπλανές πολυκατοικίες σε αντίθεση με πριν από αρκετά χρόνια!). Παρόμοιες διατάξεις υφίστανται και σε περιπτώσεις που ένα παλαιότερο κτίσμα υψωνόταν υπερβολικά έναντι των γειτονικών, καθώς και για λεπτομέρειες όπως η εκ νέου διάνοιξη θυρών ή παραθύρων κ.ο.κ.. Ομοίως αυστηρές είναι και οι διατάξεις σχετικά με την αναπαλαίωση κτιρίων, όπου ο νομοθέτης αναφέρει: «Προστάττομεν, ο τον παλαιόν οίκον ανανεών παρά το αρχαίον σχήμα μη παρεξίτω, μήτε αφαιρείτω τα φώτα ή την άποψιν των γειτόνων, ει μη άρα δουλείαν έχει τοιαύτην κατά σύμφωνον ή επερώτησιν παραχωρηθείσαν αυτώ ή επιτρέπουσαν, ως βούλεται, το παλαιόν αναμείβειν σχήμα». Δια νόμου μάλιστα διασφαλιζόταν και η θέα των σπιτιών προς τη θάλασσα και μάλιστα απ’ ευθείας και όχι πλαγίως, και αποτρεπόταν η αυθαίρετη δόμηση («Εν ταύτη τη ευδαίμονι πόλει απόψει του γείτονος δώδεκα μόνους απαιτών πόδας μη αφαιρείσθω εξ ευθείας οράν την θάλασσαν, εστώς εν τοις ιδίοις οίκοις ή καθήμενος εν αυτοίς και μη αναγκαζόμενος παρατρέπειν εαυτόν εις πλάγιον εφ’ ω ιδείν την θάλασσαν»). Ο νομοθέτης εξηγεί και τους λόγους που τον οδήγησαν σε αυτή του την απόφαση, που δεν είναι άλλοι από την αισθητική απόλαυση που προκαλεί η θέα της θάλασσας («Η ορατική δύναμις, πασών των αισθήσεων οξυτάτη ούσα, από πλείστου διαστήματος την ενέργειαν έχει, όθεν ου χρη απλώς ουδέ ως έτυχε περί ταύτης αποφαίνεσθαι, αλλ’ ενθέντας μέτρα τούτοις στοιχείν…Ει μεν ορά λιμένα και αιγιαλόν, καν απλώς τη κώμη ή πόλει ή στάσει πλοίων τελείον μη εχούση λιμένα, το παράπαν μη κωλύειν μήτε αφαιρείν την τοιαύτην άποψιν· ικανή γαρ η από τούτων ψυχαγωγία τοις ορώσιν»). Παρόμοια διάταξη συναντάμε και όσον αφορά τη θέα προς το βουνό: «Εάν εκατόν πόδας απέχει ο γείτων, ου κωλύεται βουλόμενος οικοδομείν δια το αφαιρείσθαι την άποψιν την επί θάλασσαν. Τούτο δε και επί όρους έλκειν δυνάμεθα, επειδή τερπνή η θέα του όρους, ώσπερ της θαλάσσης, και από των ομοίων τα όμοια τέμνειν δει…»), ενώ για τους κήπους είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα: «Και το των κήπων και των φυτών χωρίον από του ρηθέντος οράται διαστήματος και ου πάντως από τοσούτου χρη του οικοδομείν εθέλοντος εμποδίζεσθαι. Αλλά δει τον από ταύτης της απόψεως κωλύοντα κωλύειν ουχ απλώς, ουδ’ ως έτυχεν, αλλά από ποδών πεντήκοντα».
Εκτός της νομοθεσίας του Αρμενόπουλου, και τα Βασιλικά κάνουν εκτενείς αναφορές που αφορούν κτίσματα και κατοικίες, δίνοντας όμως ιδιαίτερη σημασία στην αναπαλαίωση παλαιότερων μνημείων ή κατοικιών αλλά και στην απαγόρευση μετακίνησης έργων τέχνης από ένα μέρος σε ένα άλλο αφού η αφαίρεση αυτή θα οδηγήσει σε απίσχνανση την πληττόμενη περιοχή. Οι νομοθέτες μάλιστα μεριμνούν εκτός των άλλων και για τον καλλωπισμό του εξωτερικού τμήματος των κτιρίων, που, σύμφωνα με τις Νεαρές 63 και 165 του Ιουστινιανού, αυτό ομορφαίνει την πόλη και προσφέρει αισθητική απόλαυση στους περαστικούς («Καλλωπίζεσθαι τα τοιαύτα οικήματα ήτοι εργαστήρια μαρμάροις έξωθεν, ώστε κάλλος μεν διδόναι τη πόλει, ψυχαγωγήν δε τοις βαδίζουσι»)!
Εντύπωση προκαλεί και η μέριμνα για την ποιότητα ζωής των ανθρώπων εκείνης της εποχής ως προς τον τόπο που θα επιλέξουν για να εγκατασταθούν και να διαβιώσουν. Στα Γεωπονικά (Β΄, 3) αναφέρονται τα εξής: «Τα παραθαλάσσια μέρη είναι επί το πλείστον τα υγιεινότερα καθώς και τα ορεινά και οι πλαγιές που κοιτάζουν προς βοράν. Όσα μέρη βρίσκονται κοντά σε βάλτους και λίμνες ή σε κοίλους τόπους ή τα χτυπά ο νοτιάς ή ο δυτικός άνεμος, είναι νοσηρά. Είναι ανάγκη λοιπόν τα σπίτια να οικοδομούνται σε υψηλότερα μέρη. Γιατί αυτά είναι πολύ ωφέλημα και για την υγεία, και προσφέρουν θέα ανοιχτή και μακρινή. Το σπίτι θα πρέπει να “κοιτάζει” προς την ανατολή, όπως και οι θύρες του. Κι αυτό επειδή οι ανατολικοί άνεμοι είναι πολύ υγιεινοί, ενώ η θερμότητα του ήλιου εισέρχεται γρηγορότερα και έτσι ξηραίνει την ατμόσφαιρα και απορροφά την υγρασία. Πρέπει λοιπόν τα σπίτια να μην είναι ταπεινά (χαμηλά δηλαδή) και να σε πνίγουν (στενόχωρα), αλλά άνετα, πλατειά και ψηλά. Ορισμένοι συμβουλεύουν να φτιάχνουμε τα σπίτια μας μεσημβρινά, για να τα “βλέπει” περισσότερη ώρα ο ήλιος. Εγώ θεωρώ ότι είναι προτιμότερο να “κοιτάζουν” προς την ανατολή, επειδή ο νότιος άνεμος είναι υγρός και άστατος και πάρα πολύ νοσηρός».
Επειδή όμως το θέμα είναι σημαντικό και χρειάζεται περεταίρω διερεύνηση, θα επανέλθουμε και στο επόμενο σημείωμά μας.
Υ.Γ.: Κάποιος κύριος, ανωνύμως φυσικά, με το ψευδώνυμο «alagon 2008», απάντησε στη στήλη με επιθετικό τρόπο για το τελευταίο άρθρο που είχαμε δημοσιεύσει και που αφορούσε το πλέον αντιδημοκρατικό κόμμα της χώρας, το Κ.Κ.Ε. Καλό θα ήταν να μάθει ότι η περίοδος χάριτος που υπήρχε για τους επαγγελματίες «αγωνιστές» έχει παρέλθει. Διότι σήμερα δεν είναι ούτε 1917, ούτε 1944 – ’49 των ενδόξων «συντρόφων» - φονιάδων Βελουχιώτη, καπετάν – Γιώτη και σία. Έχουμε 2008, δηλαδή 20 χρόνια περίπου από τότε που η δημοκρατία αποκαταστάθηκε σε όλες τις πρώην κομμουνιστικές δικτατορίες. Και κανείς, μα κανείς, δε σκοπεύει να επιστρέψει εκεί. Αν θέλει, ας ζει αυτός και οι λιγοστοί υπερήλικες σύντροφοί του να αναπολούν τις παλιές καλές εποχές που τα ρούβλια πέφτανε βροχή απ’ τη μαμά – πατρίδα. Όσο πιο γρήγορα ξυπνήσει, τόσο πιο καλά για όλους…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου