Στο προηγούμενο σημείωμά μας, είχαμε ασχοληθεί με τη νομοθεσία που ίσχυε στο Βυζάντιο σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος. Με το ίδιο ζήτημα θα ασχοληθούμε και σήμερα.
β. Περί διαφόρων κτισμάτων
Στην Εξάβιβλο λεπτομερείς είναι και οι προβλέψεις που αφορούν την οικοδόμηση διαφόρων κτισμάτων σε κατοικημένες περιοχές, όπως βαλανείων (λουτρών), αρτοκοπείων, γυψοκοπείων, εργαστηρίων ασβέστη, βαφείων, σιδηρουργείων, παρασκευαστηρίων λαδιού, τυροκομείων, πορνείων, καπηλειών κ.λπ., επειδή με τη λειτουργία τους πιθανώς να εμπόδιζαν την κοινωνική ζωή γύρω απ’ αυτά, αλλά και υπήρχε η πιθανότητα να προκαλέσουν σημαντικές περιβαλλοντικές ζημίες στις πόλεις ή τα μέρη που βρίσκονταν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση που αναφέρεται στους σχοινοπλόκους και ερυοπλύτες (κατασκευαστές σχοινιών και τεχνίτες που κατεργάζονται μαλλί). Στο κείμενο αναφέρεται πως υπάρχει σημαντικός κίνδυνος και βλάβη για την υγεία των γειτόνων από την ύπαρξη τέτοιων εργαστηρίων, αφού πολλές φορές αναδύεται η οσμή από καμένο θειάφι που προκαλεί αηδία. Γι’ αυτό επιτάσσει την απομόνωση τέτοιων εργαστηρίων μακριά από κατοικημένες περιοχές. Παρόμοια διάταξη υπάρχει και για τους τυροκόμους, όπου σημειώνονται τα εξής: «πολλή γαρ η απ’ αυτής ατμίς, δυσώδης τε αμέτρως εστί και επιβλαβής επί πολύ διάστημα».
Και γι’ αυτού του είδους τα κτίσματα υπάρχουν προτροπές που αφορούν την περιοχή και τον τρόπο οικοδόμησης, ώστε να επιτυγχάνεται η μέγιστη απόδοση, χωρίς ωστόσο οι γείτονες και ο περιβάλλων χώρος να επιβαρύνονται. Στα Γεωπονικά (Β΄ 3) αναφέρονται τα εξής για την ίδρυση βαλανείου (λουτρού): «Όσον αφορά τα λουτρά τώρα, θα πρέπει να συμβαίνει το αντίθετο: δεν θα πρέπει να “βλέπουν” προς τον βορά ή βορειοανατολικά, αλλά νοτιοδυτικά ή προς τον νότο. Και πρέπει να είναι ευρύχωρα και να επιτρέπουν να εισέρχεται εντός καθαρός αέρας. Κι ο αέρας είναι καθαρός όταν δεν υπάρχουν εκεί κοντά ούτε λάσπες ούτε βρωμόνερα. Και τα καμίνια του λουτρού θα πρέπει να είναι επίπεδα, και να “βλέπουν” προς τα μέσα, στο εσωτερικό. Να είναι κεκλιμένα και κατηφορικά, ώστε τα ξύλα που βάζουμε να προχωρούν προς τα μέσα και να μη βγαίνουν έξω, ενώ η φωτιά να μένει μέσα και να θερμαίνει με τον καλύτερο τρόπο το καζάνι».
γ. Περί πυρκαγιών
Πριν ένα χρόνο περίπου, ζήσαμε μια ανεπανάληπτη καταστροφή στον τόπο μας· Πολλοί συνάνθρωποί μας από τη γειτονική Ηλεία έχασαν τη ζωή τους παλεύοντας με την πύρινη λαίλαπα, και, περιουσίες είτε παραδόθηκαν στις φλόγες, είτε κινδύνεψαν με ολοκληρωτικό αφανισμό. Οι υπάνθρωποι που ευθύνονται για όλη αυτή τη συμφορά απολαμβάνουν τώρα την ελευθερία τους ή κι αν ακόμα είχαν συλληφθεί, χρησιμοποιώντας τα ένδικα μέσα που η ίδια η Πολιτεία τους παρέχει, θα είχαν ήδη αποφυλακιστεί! Προβληματισμό προκαλεί η διαπίστωση του Γιάννη Μαρίνου σε πρόσφατο άρθρο του στο ΒΗΜΑ, όπου καταγράφει πως σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, από το 1997 ως και το 2004 καταδικάστηκαν για εμπρησμό σε δάσος 1.502 άτομα, εκ των οποίων 45 ανήλικοι. Απ’ αυτούς οι 947 πέτυχαν αναστολή εκτέλεσης της ποινής τους, ενώ οι 464 ποινές ήταν εξαγοράσιμες! Τελικά, από τους 1.502 εμπρηστές, μόνο οι 90 εξέτισαν την ποινή που τους είχε επιβληθεί, που κυμαινόταν από 1 μήνα (!) έως ένα έτος περίπου, εξαγοράζοντάς τη χωρίς να μπουν σχεδόν ούτε μια μέρα φυλακή!
Οι εικόνες αυτές στο Βυζάντιο μάλλον θα προκαλούσαν θυμηδία: Υπάρχουν τρεις κατά σειρά διατάξεις στο 6ο Βιβλίο του Αρμενόπουλου με τίτλο: «Περί δούλων και των εμπρησμούς ποιούντων». Η ύπαρξη ξεχωριστού κεφαλαίου με αυτό το θέμα, αποδεικνύει τη σημασία που αποδιδόταν στην πρόληψη των πυρκαγιών και στην παραδειγματική τιμωρία των εμπρηστών. Η πρώτη (παρ. 4) αναφέρει: «Εάν τις ειδώς οικήματα εμπρίση ή σωρόν σίτου πλησίον οικήματος κείμενον, ελεγχόμενος πυρί παραδίδοται· ει δε έξω πόλεως το τοιούτον διαπράξεται, χειροκοπείσθω». Με λίγα λόγια: Εάν συλληφθεί κάποιος εμπρηστής που αποπειράται να κάψει κατοικημένες περιοχές (ας μην ξεχνάμε ότι εάν ξεσπούσε πυρκαγιά σε πόλη, το πιθανότερο ήταν να κατακάψει το μεγαλύτερο μέρος της λόγω των εύφλεκτων υλικών με τα οποία ήταν κατασκευασμένα τα σπίτια) η ποινή που του αρμόζει είναι η θανάτωση με τον ίδιο τρόπο: να καεί ζωντανός! Εάν κάνει το ίδιο εκτός πόλεως (δηλαδή σε δάση, αγροτικές ή θαμνώδεις εκτάσεις) η αντίστοιχη ποινή είναι η αποτομή των χεριών του! Οι άλλες δύο διατάξεις εξαιρούν αυτής της τιμωρίας όσους κατά λάθος γίνονται αιτία για να ανάψει μια πυρκαγιά είτε σε κάποια αγροτική περιοχή, είτε σε κατοικημένη.
Αλλά και στα «Γεωπονικά» εξαίρεται η σημασία που έχει η ύπαρξη δασών και η προστασία τους, καθώς και η ανάγκη δενδροφυτεύσεων («Είναι πολύ ωφέλιμη για ένα κτήμα η παρουσία εκεί κοντά ενός βουνού με αυτοφυές δάσος. Αν όμως δεν έχει το βουνό δάσος, δεν είναι καθόλου δύσκολο να το αναδασώσουμε. Υπάρχουν σπόροι από άγρια δένδρα τα οποία εάν τα σκορπίσουμε θα δημιουργήσουμε δάσος, εκτός από σημεία όπου το έδαφος είναι ξερό και δε φυτρώνουν και τόσο εύκολα. Οι ιτιές, τα αρμυρίκια, οι λεύκες, τα έλατα, ο μέλεγος, οι φτελιές και όλα τα ομοειδή δένδρα αναπτύσσονται καλύτερα σε μέρη υγρά. Το πεύκο φυτρώνει και σε μέρη αμμώδη. Η πείρα μάλιστα μας δίδαξε ότι μόνο οι ροδιές και οι ελιές φυτρώνουν γερά στους πιο ξερικούς τόπους. Αντίθετα οι βελανιδιές και οι καστανιές, που ονομάζονται και “Διός βάλανοι”, πρέπει να φυτεύονται σε τόπους που πέφτει άφθονη βροχή»).
δ. Προστασία υδάτων
Εφόσον αναφέραμε τις ευεργετικές συνέπειες της παρουσίας νερού για τις δενδροφυτεύσεις σε δάση, δεν θα πρέπει να αφήσουμε ασχολίαστο το γεγονός της ύπαρξης σειράς διατάξεων στην «Εξάβιβλο» που αφορούν την προστασία των λιμνών («Ουκ έξεστιν τοις γείτοσι ποιείν έργον, δι’ ου αι λίμναι ή αύξουσιν ή μειούνται») και γενικότερα των υδάτων («Καλώς σε κωλύω εν τω αγρώ, όθεν έλκω το ύδωρ, ορύττειν, σπείρειν, εκτέμνειν, κλαδεύειν, κτίζειν, δι’ ων το ύδωρ μολύνεται ή ελαττούται ή φθείρεται ή χείρον γίνεται»).
Με την προστασία των υδάτων έχουν ασχοληθεί και άλλες συλλογές νόμων, όπως τα «Βασιλικά», όπου γίνεται λόγος για τιμωρία όσων αποπειρώνται να καταστρέψουν μια πηγή ή ένα πηγάδι («Ο ρίψας τι εις φρέαρ, ίνα αφανήση το ύδωρ, ο και μέρος εστί του αγρού, ή καινοτομήση τι περί το ύδωρ ενάγεται»). Αυστηρές είναι και οι διατάξεις που αφορούν πορείες στρατιωτικών μονάδων σε εκστρατεία, όπου απαγορεύεται στους ιππείς να επιτρέπουν στα άλογά τους να εισέρχονται εντός του ποταμού σε σημείο που να προκαλούν αναστάτωση, έτσι ώστε το νερό να διατηρεί τη διαύγειά του και να είναι κατάλληλο προς πόσιν.
Βέβαια, όπως είδαμε, η προστασία του περιβάλλοντος δεν είχε μόνο θρησκευτικά, οικονομικά ή απλώς πρακτικά κίνητρα. Βασικός παράγοντας ήταν και η αισθητική απόλαυση των ανθρώπων εκείνης της εποχής, που είχαν ιδιαίτερα ανεπτυγμένο το αίσθημα της καλαισθησίας· Χαρακτηριστικά θα αναφέρουμε τον Θεόδωρο Μετοχίτη, (σπουδαία προσωπικότητα των γραμμάτων και των επιστημών του 13ου – 14ου αι.) ο οποίος σε ένα έργο του («Υπομνηματισμοί και σημειώσεις γνωμικαί») αφιερώνει τέσσερα κεφάλαια που αφορούν τη σημασία της φύσης για τον άνθρωπο. Στο πρώτο (κεφ. 42) με τίτλο «Ότι σφόδρα ηδύ τοις ανθρώποις εποπτεία της κτίσεως» αρχίζει με τη φράση: «Ήδιστον, ει δη τι και άλλο των θεαμάτων η της κτίσεως εποπτεία, και το τοις οφθαλμοίς διιέναι των ορωμένων απάντων» και με τον τρόπο αυτό εξαίρεται ως πληρέστερη και σημαντικότερη προσέγγιση αυτή που επιτυγχάνεται με τα αισθητήρια της οράσεως. Το επόμενο κεφάλαιο (43), επιγράφεται: «Ότι ήδιστον η του ουρανού και των κατ’ ουρανόν εποπτεία» και προβάλλεται το πόσο σπουδαία είναι παρακολούθηση της κίνησης των ουράνιων σωμάτων, ενώ τα άλλα δύο (44 και 45) ασχολούνται με το υγρό στοιχείο («Ότι ήδιστον θέαμα η θάλαττα») όπου υπερτονίζεται η σημασία που έχει η θάλασσα όχι μόνο αισθητικά, αλλά και στην ψυχοσύνθεση των ανθρώπων που βρίσκονται κοντά της!
Οπωσδήποτε η προστασία του περιβάλλοντος στο Βυζάντιο δεν μπορεί να συγκριθεί με τη σημερινή, αφού στις μέρες μας τα τεράστια προβλήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα έχουν ευαισθητοποιήσει τις συνειδήσεις και η νομοθεσία κινείται πλέον προς την ευρύτερη κατεύθυνση της αντιμετώπισης και πρόληψης όλων όσων προκαλούν αλλοίωση του περιβάλλοντος χώρου στον οποίο κινείται και δρα ο άνθρωπος. Η φράση «γέγονα μολυσμός αέρος και γης και υδάτων» της Παρακλητικής, φαίνεται ότι έχει δεσπόζουσα θέση και τώρα και στο μέλλον. Όμως, όπως διαπιστώσαμε, στην κατεύθυνση της οικολογικής συνείδησης φαίνεται ότι κινούνταν και οι Βυζαντινοί, παρότι η καθημερινότητά τους δεν είχε καμμία σχέση με αυτή που ζούμε τώρα…
Στην Εξάβιβλο λεπτομερείς είναι και οι προβλέψεις που αφορούν την οικοδόμηση διαφόρων κτισμάτων σε κατοικημένες περιοχές, όπως βαλανείων (λουτρών), αρτοκοπείων, γυψοκοπείων, εργαστηρίων ασβέστη, βαφείων, σιδηρουργείων, παρασκευαστηρίων λαδιού, τυροκομείων, πορνείων, καπηλειών κ.λπ., επειδή με τη λειτουργία τους πιθανώς να εμπόδιζαν την κοινωνική ζωή γύρω απ’ αυτά, αλλά και υπήρχε η πιθανότητα να προκαλέσουν σημαντικές περιβαλλοντικές ζημίες στις πόλεις ή τα μέρη που βρίσκονταν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση που αναφέρεται στους σχοινοπλόκους και ερυοπλύτες (κατασκευαστές σχοινιών και τεχνίτες που κατεργάζονται μαλλί). Στο κείμενο αναφέρεται πως υπάρχει σημαντικός κίνδυνος και βλάβη για την υγεία των γειτόνων από την ύπαρξη τέτοιων εργαστηρίων, αφού πολλές φορές αναδύεται η οσμή από καμένο θειάφι που προκαλεί αηδία. Γι’ αυτό επιτάσσει την απομόνωση τέτοιων εργαστηρίων μακριά από κατοικημένες περιοχές. Παρόμοια διάταξη υπάρχει και για τους τυροκόμους, όπου σημειώνονται τα εξής: «πολλή γαρ η απ’ αυτής ατμίς, δυσώδης τε αμέτρως εστί και επιβλαβής επί πολύ διάστημα».
Και γι’ αυτού του είδους τα κτίσματα υπάρχουν προτροπές που αφορούν την περιοχή και τον τρόπο οικοδόμησης, ώστε να επιτυγχάνεται η μέγιστη απόδοση, χωρίς ωστόσο οι γείτονες και ο περιβάλλων χώρος να επιβαρύνονται. Στα Γεωπονικά (Β΄ 3) αναφέρονται τα εξής για την ίδρυση βαλανείου (λουτρού): «Όσον αφορά τα λουτρά τώρα, θα πρέπει να συμβαίνει το αντίθετο: δεν θα πρέπει να “βλέπουν” προς τον βορά ή βορειοανατολικά, αλλά νοτιοδυτικά ή προς τον νότο. Και πρέπει να είναι ευρύχωρα και να επιτρέπουν να εισέρχεται εντός καθαρός αέρας. Κι ο αέρας είναι καθαρός όταν δεν υπάρχουν εκεί κοντά ούτε λάσπες ούτε βρωμόνερα. Και τα καμίνια του λουτρού θα πρέπει να είναι επίπεδα, και να “βλέπουν” προς τα μέσα, στο εσωτερικό. Να είναι κεκλιμένα και κατηφορικά, ώστε τα ξύλα που βάζουμε να προχωρούν προς τα μέσα και να μη βγαίνουν έξω, ενώ η φωτιά να μένει μέσα και να θερμαίνει με τον καλύτερο τρόπο το καζάνι».
γ. Περί πυρκαγιών
Πριν ένα χρόνο περίπου, ζήσαμε μια ανεπανάληπτη καταστροφή στον τόπο μας· Πολλοί συνάνθρωποί μας από τη γειτονική Ηλεία έχασαν τη ζωή τους παλεύοντας με την πύρινη λαίλαπα, και, περιουσίες είτε παραδόθηκαν στις φλόγες, είτε κινδύνεψαν με ολοκληρωτικό αφανισμό. Οι υπάνθρωποι που ευθύνονται για όλη αυτή τη συμφορά απολαμβάνουν τώρα την ελευθερία τους ή κι αν ακόμα είχαν συλληφθεί, χρησιμοποιώντας τα ένδικα μέσα που η ίδια η Πολιτεία τους παρέχει, θα είχαν ήδη αποφυλακιστεί! Προβληματισμό προκαλεί η διαπίστωση του Γιάννη Μαρίνου σε πρόσφατο άρθρο του στο ΒΗΜΑ, όπου καταγράφει πως σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, από το 1997 ως και το 2004 καταδικάστηκαν για εμπρησμό σε δάσος 1.502 άτομα, εκ των οποίων 45 ανήλικοι. Απ’ αυτούς οι 947 πέτυχαν αναστολή εκτέλεσης της ποινής τους, ενώ οι 464 ποινές ήταν εξαγοράσιμες! Τελικά, από τους 1.502 εμπρηστές, μόνο οι 90 εξέτισαν την ποινή που τους είχε επιβληθεί, που κυμαινόταν από 1 μήνα (!) έως ένα έτος περίπου, εξαγοράζοντάς τη χωρίς να μπουν σχεδόν ούτε μια μέρα φυλακή!
Οι εικόνες αυτές στο Βυζάντιο μάλλον θα προκαλούσαν θυμηδία: Υπάρχουν τρεις κατά σειρά διατάξεις στο 6ο Βιβλίο του Αρμενόπουλου με τίτλο: «Περί δούλων και των εμπρησμούς ποιούντων». Η ύπαρξη ξεχωριστού κεφαλαίου με αυτό το θέμα, αποδεικνύει τη σημασία που αποδιδόταν στην πρόληψη των πυρκαγιών και στην παραδειγματική τιμωρία των εμπρηστών. Η πρώτη (παρ. 4) αναφέρει: «Εάν τις ειδώς οικήματα εμπρίση ή σωρόν σίτου πλησίον οικήματος κείμενον, ελεγχόμενος πυρί παραδίδοται· ει δε έξω πόλεως το τοιούτον διαπράξεται, χειροκοπείσθω». Με λίγα λόγια: Εάν συλληφθεί κάποιος εμπρηστής που αποπειράται να κάψει κατοικημένες περιοχές (ας μην ξεχνάμε ότι εάν ξεσπούσε πυρκαγιά σε πόλη, το πιθανότερο ήταν να κατακάψει το μεγαλύτερο μέρος της λόγω των εύφλεκτων υλικών με τα οποία ήταν κατασκευασμένα τα σπίτια) η ποινή που του αρμόζει είναι η θανάτωση με τον ίδιο τρόπο: να καεί ζωντανός! Εάν κάνει το ίδιο εκτός πόλεως (δηλαδή σε δάση, αγροτικές ή θαμνώδεις εκτάσεις) η αντίστοιχη ποινή είναι η αποτομή των χεριών του! Οι άλλες δύο διατάξεις εξαιρούν αυτής της τιμωρίας όσους κατά λάθος γίνονται αιτία για να ανάψει μια πυρκαγιά είτε σε κάποια αγροτική περιοχή, είτε σε κατοικημένη.
Αλλά και στα «Γεωπονικά» εξαίρεται η σημασία που έχει η ύπαρξη δασών και η προστασία τους, καθώς και η ανάγκη δενδροφυτεύσεων («Είναι πολύ ωφέλιμη για ένα κτήμα η παρουσία εκεί κοντά ενός βουνού με αυτοφυές δάσος. Αν όμως δεν έχει το βουνό δάσος, δεν είναι καθόλου δύσκολο να το αναδασώσουμε. Υπάρχουν σπόροι από άγρια δένδρα τα οποία εάν τα σκορπίσουμε θα δημιουργήσουμε δάσος, εκτός από σημεία όπου το έδαφος είναι ξερό και δε φυτρώνουν και τόσο εύκολα. Οι ιτιές, τα αρμυρίκια, οι λεύκες, τα έλατα, ο μέλεγος, οι φτελιές και όλα τα ομοειδή δένδρα αναπτύσσονται καλύτερα σε μέρη υγρά. Το πεύκο φυτρώνει και σε μέρη αμμώδη. Η πείρα μάλιστα μας δίδαξε ότι μόνο οι ροδιές και οι ελιές φυτρώνουν γερά στους πιο ξερικούς τόπους. Αντίθετα οι βελανιδιές και οι καστανιές, που ονομάζονται και “Διός βάλανοι”, πρέπει να φυτεύονται σε τόπους που πέφτει άφθονη βροχή»).
δ. Προστασία υδάτων
Εφόσον αναφέραμε τις ευεργετικές συνέπειες της παρουσίας νερού για τις δενδροφυτεύσεις σε δάση, δεν θα πρέπει να αφήσουμε ασχολίαστο το γεγονός της ύπαρξης σειράς διατάξεων στην «Εξάβιβλο» που αφορούν την προστασία των λιμνών («Ουκ έξεστιν τοις γείτοσι ποιείν έργον, δι’ ου αι λίμναι ή αύξουσιν ή μειούνται») και γενικότερα των υδάτων («Καλώς σε κωλύω εν τω αγρώ, όθεν έλκω το ύδωρ, ορύττειν, σπείρειν, εκτέμνειν, κλαδεύειν, κτίζειν, δι’ ων το ύδωρ μολύνεται ή ελαττούται ή φθείρεται ή χείρον γίνεται»).
Με την προστασία των υδάτων έχουν ασχοληθεί και άλλες συλλογές νόμων, όπως τα «Βασιλικά», όπου γίνεται λόγος για τιμωρία όσων αποπειρώνται να καταστρέψουν μια πηγή ή ένα πηγάδι («Ο ρίψας τι εις φρέαρ, ίνα αφανήση το ύδωρ, ο και μέρος εστί του αγρού, ή καινοτομήση τι περί το ύδωρ ενάγεται»). Αυστηρές είναι και οι διατάξεις που αφορούν πορείες στρατιωτικών μονάδων σε εκστρατεία, όπου απαγορεύεται στους ιππείς να επιτρέπουν στα άλογά τους να εισέρχονται εντός του ποταμού σε σημείο που να προκαλούν αναστάτωση, έτσι ώστε το νερό να διατηρεί τη διαύγειά του και να είναι κατάλληλο προς πόσιν.
Βέβαια, όπως είδαμε, η προστασία του περιβάλλοντος δεν είχε μόνο θρησκευτικά, οικονομικά ή απλώς πρακτικά κίνητρα. Βασικός παράγοντας ήταν και η αισθητική απόλαυση των ανθρώπων εκείνης της εποχής, που είχαν ιδιαίτερα ανεπτυγμένο το αίσθημα της καλαισθησίας· Χαρακτηριστικά θα αναφέρουμε τον Θεόδωρο Μετοχίτη, (σπουδαία προσωπικότητα των γραμμάτων και των επιστημών του 13ου – 14ου αι.) ο οποίος σε ένα έργο του («Υπομνηματισμοί και σημειώσεις γνωμικαί») αφιερώνει τέσσερα κεφάλαια που αφορούν τη σημασία της φύσης για τον άνθρωπο. Στο πρώτο (κεφ. 42) με τίτλο «Ότι σφόδρα ηδύ τοις ανθρώποις εποπτεία της κτίσεως» αρχίζει με τη φράση: «Ήδιστον, ει δη τι και άλλο των θεαμάτων η της κτίσεως εποπτεία, και το τοις οφθαλμοίς διιέναι των ορωμένων απάντων» και με τον τρόπο αυτό εξαίρεται ως πληρέστερη και σημαντικότερη προσέγγιση αυτή που επιτυγχάνεται με τα αισθητήρια της οράσεως. Το επόμενο κεφάλαιο (43), επιγράφεται: «Ότι ήδιστον η του ουρανού και των κατ’ ουρανόν εποπτεία» και προβάλλεται το πόσο σπουδαία είναι παρακολούθηση της κίνησης των ουράνιων σωμάτων, ενώ τα άλλα δύο (44 και 45) ασχολούνται με το υγρό στοιχείο («Ότι ήδιστον θέαμα η θάλαττα») όπου υπερτονίζεται η σημασία που έχει η θάλασσα όχι μόνο αισθητικά, αλλά και στην ψυχοσύνθεση των ανθρώπων που βρίσκονται κοντά της!
Οπωσδήποτε η προστασία του περιβάλλοντος στο Βυζάντιο δεν μπορεί να συγκριθεί με τη σημερινή, αφού στις μέρες μας τα τεράστια προβλήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα έχουν ευαισθητοποιήσει τις συνειδήσεις και η νομοθεσία κινείται πλέον προς την ευρύτερη κατεύθυνση της αντιμετώπισης και πρόληψης όλων όσων προκαλούν αλλοίωση του περιβάλλοντος χώρου στον οποίο κινείται και δρα ο άνθρωπος. Η φράση «γέγονα μολυσμός αέρος και γης και υδάτων» της Παρακλητικής, φαίνεται ότι έχει δεσπόζουσα θέση και τώρα και στο μέλλον. Όμως, όπως διαπιστώσαμε, στην κατεύθυνση της οικολογικής συνείδησης φαίνεται ότι κινούνταν και οι Βυζαντινοί, παρότι η καθημερινότητά τους δεν είχε καμμία σχέση με αυτή που ζούμε τώρα…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου