ΠΤΩΧΟΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΕΦΡΑΙΜ

ΕΝΑΣ ΛΑΪΚΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΣΧΟΛΙΑΖΕΙ ΤΗΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ

Τον τελευταίο καιρό δεν λέει να κοπάσει ο θόρυβος που έχει προκληθεί με αφορμή τα όσα – όντως σκανδαλώδη – συνέβησαν στο μοναστήρι του Βατοπεδίου. Η επικαιρότητα έχει νομίζω αρκούντως (αν όχι παραπάνω απ’ όσο θα ’πρεπε) «φωτίσει» και την παραμικρή πτυχή της θλιβερής ιστορίας.
Η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών, ακόμα και όσων θρησκεύουν συνειδητά, προβληματίστηκε με τη συμπεριφορά μιας μικρής ομάδας μοναχών του Αγίου Όρους, κυρίως από το μοναστήρι του Βατοπεδίου, που λίγο ή πολύ προσδοκούσαν να θησαυρίσουν «επί γης» με κάθε θεμιτό ή αθέμιτο τρόπο.
Σε μια στιγμή μάλιστα που η οικονομική κατάσταση των Ελλήνων βρίσκεται σε οικτρή θέση, αποτελούσε όνειδος η προσπάθεια των συγκεκριμένων ανθρώπων να μετατρέψουν το Άγιον Όρος, αυτόν τον πνευματικό πνεύμονα της Ορθόδοξης πίστης, σε κτηματομεσιτική επιχείρηση!
Η κατάσταση αυτή σαφέστατα λύπησε όλους όσους διάκεινται φιλικά και με σεβασμό προς την Εκκλησία και τον κλήρο και ικανοποίησε έκδηλα τους αυξανόμενους επικριτές του έργου τους. Οι πιο πολλοί μάλιστα, κακίζουν τον κλήρο και ιδιαίτερα τους ποιμενάρχες της Εκκλησίας για την ηθική και πνευματική κατάπτωση των ιερωμένων και των μοναχών στο σύνολό τους.
Το φαινόμενο αυτό δεν είναι δυστυχώς καινούργιο. Απασχολεί από τότε που ο Χριστιανισμός και η Ορθοδοξία έκαναν τα πρώτα τους βήματα. Αυτός ήταν άλλωστε και ο λόγος που οδήγησε σημαντικούς Πατέρες της Εκκλησίας να εντρυφήσουν στο θέμα και να θεσπίσουν μια σειρά κανόνων που θεμελίωσαν έκτοτε σειρά κανόνων που διέπουν τη μοναστική ζωή.
Εμείς, θα ασχοληθούμε ενδεικτικά με αποσπάσματα από στίχους του Θεόδωρου Προδρόμου ή Πτωχοπροδρόμου όπως τον γνωρίζουμε καλύτερα, που έζησε τον 12ο αιώνα, στο Βυζάντιο, την εποχή που βασίλευε ο Μανουήλ Κομνηνός. Σ’ αυτόν και αφιερώνει τα κείμενά του, όπου μεταξύ άλλων ασχολείται ιδιαίτερα με τους ηγουμένους των μοναστηριών εκείνου του καιρού, οι οποίοι απ’ ό,τι φαίνεται δεν απείχαν από ορισμένους σημερινούς…
Στο ποιητικό του κείμενο επισημαίνει πως θα ασχοληθεί με τον βίο των μοναχών (που και ο ίδιος είχε ζήσει), αναφέροντας πράγματα
«εύληπτα μάλλον και σαφή και γνώριμα τοις πάσιν
τοις τον μονήρη τρέχουσιν εν κοινοβίοις δρόμον».
Την εποχή του Πτωχοπροδρόμου, ορισμένοι μοναχοί, κουρασμένοι από τις συνεχείς ακολουθίες στην εκκλησία, προτιμούσαν το ζεστό τους κρεββάτι και έκαναν το παν για να αποφύγουν τον εκκλησιασμό (βαριά γαρ η καλογερική!). Οι ηγούμενοι, εκνευρισμένοι από αυτή τη συμπεριφορά, φώναζαν στους ακαμάτες μοναχούς προχωρώντας και σε τιμωρίες:
«το πού ήτον εις τον εξάψαλμον; ψωμίν μηδέν τον δώσουν
το πού ήτον εις το θυμιατόν; Ας βάλλη μετανοίας
το πού ήτον εις το κάθισμα; Κρασίν μηδέν τον δώσουν
το πού ήτον εις τον εσπερινόν; Ας τον εκβάλουν έξω».
Ο ίδιος βέβαια θεωρεί πως αδικείται ορισμένες φορές, αφού σε αντίστοιχες περιπτώσεις:
«εγώ αν λείψω αντίφωνον, αυτίκα αποθνήσκω
Στιγμήν αν λείψω ο ταπεινός από την εκκλησίαν,
Το κρασοβόλιν μου πωλούν το νεροκοπημένον»!
Τα παράπονά του όμως δεν έχουν τελειωμό, συγκρίνοντας τον εαυτό του με τον ηγούμενο του μοναστηριού του:
«Αυτός έχει καν τέσσαρα λαμπρά κρεββατοστρώσια
και συ κοιμάσαι στο ψαθίν και γέμεις και τας ψείρας…
Αυτός ψουνίζει πάντοτε λαβράκια, φιλομήλας [=φαγκριά]
και συ ποτέ ουκ ηγόρασας καν τορνεσίου χαβιάριν…
Και σήλθες ανυπόδετος και δίχα υποκαμίσου
και το βρακίν σου φαίνετον από πενήντα τρύπας»!
Ύστερα ο φτωχός Θεόδωρος αραδιάζει το τραπέζι του ηγουμένου του με έκπληξη και απορία:
«Και τις υποίσει καθορών τα πλήθη των ιχθύων
των ηγουμένων έμπροσθεν προκείμενα συνήθως;
Πρώτον διαβαίνει το έκζεστον ψησόπουλον τουρδάτον [=φουσκωτό ψητό],
και δεύτερον ακρόβαστον μαζεί αρβαλιασμένον [στήθος ψιλοκομμένο],
και τρίτον οξυνόγλυκος κροκάτη μαγειρία
έχουσα στάχος σύγοτρον καριόφυλλον τριψίδιν
[=με μυρωδικά και τριμμένο μοσχοκάρφι],
αμανιτάριν όξος τε, και μέλιν εκ των τ’ ακάπνην [=μέλι άκαπνο]
και μέσα κείται κόκκινος μεγάλη φιλομήλα [=φαγκρί]
και κέφαλος τρισπίθαμος αυγάτος εκ το ρύζιν [=από το μπουγάζι]
και συναγρίδα πεπανή [=παχειά], ω Θεέ μου, μαγειρία
………………………………………………………………..
Αι τζούκα [=τσουκάλι], πώς τα χώρεσες και πώς ουδέν εσχίστης!».
Το τροπάρι του για τους ηγουμένους συνεχίζεται και πιο κάτω, όταν συγκρίνει την τροφή τη δική του και όσων είναι φτωχοί μοναχοί, με αυτήν του ηγουμένου:
«Εκείνοι τα νομίσματα συνάγουσιν απλήστως
ημάς δε κατηχίζουσι περί φιλαργυρίας.
Εκείνοι τα λαβράκια και τους τρανούς κεφάλους,
ημείς δε το βρωμόκαπνον εκείνο το αγιοζούμιν
[=ένα νερόπλυμα με βρασμένα κρεμμύδια].
Εκείνοι τα γοφάρια, τις ίσχας, τα ψησία
ημείς δε πάλιν τρώγομεν εκείνο, πώς το λέγουν;».
Οι διακρίσεις ασφαλώς, δεν περιορίζονται μόνο στην τροφή, αλλά πολύ περισσότερο και στον τομέα της υγείας και της περίθαλψης. Έτσι, μόλις ασθενήσει ο ηγούμενος, στέλνει τους μοναχούς του να βρουν τους καλύτερους γιατρούς για να τον θεραπεύσουν:
«δότε τον ιατρόν κρασίν καν δεκαπέντε αγγεία,
τον δ’ άλλον δος νομίσματα καν δέκα Μανολάτα»,
ενώ στην περίπτωση που αρρωστήσει κάποιος απλός μοναχός, τα πράγματα αλλάζουν:
«Ει δ’ αρρωστήσει μοναχός ή πόνος τον κρατήσει,
ατός του γίνεται ιατρός και τάδε παραγγέλλει:
Ημέρας τρεις αφήτε τον και νηστικός ας κείται,
μετά δε την συμπλήρωσιν των ημερών, ως είπον,
ψιχίτζας ζεματίσετε μικράς εις το πινάκιν
και ψήσετε μικρούτσικον κεφάλιν κρομμυδίτζιν
και φλισκουνίτζιν ολιγόν δια την ευωδίαν.
Ει δε διψήσει, δότε τον νερούτζικον ολίγον
και πάλιν εξαφήτε τον άλλας καν τρεις ημέρας».
Στον κομψευόμενο Πρόδρομο, αυστηρή προβάλλει η φωνή του ηγουμένου:
«απ’ έσω τα μανίκια σου, απ’ έσω η τραχηλιά σου
…………………………………………………….
Μη ζώνου χαμηλούτσικα και μη συχνοκτενίζου».
Αντίθετα σε άλλους μοναχούς ο ίδιος ηγούμενος «κάνει τα στραβά μάτια»:
«αυτός φορεί αιγιομέταξα και συ την σαγολαίβαν».
Και σαν παραπονεθεί, η απάντηση είναι έτοιμη:
«Το τις είσαι και θέλεις και τι με συντυχαίνεις;
Το πώς λαλείς, πώς σκέπτεσαι και πώς εμβλεμματίζεις;
Ουκ είσαι ευγενικόπουλον, ουδ’ από των ενδόξων,
ουδ’ έφερες τα κτήματα εις την μονήν να ρίζης.
Καλογερίτζιν ταπεινόν υπάρχεις εκ το Μήλιν
ψειριάρικον, κοντριάρικον, γυμνόν, απωλεσμένον
και φρύξε, πιέ τον πυρετόν κι’ εξάφες τας σαλίας
και το να λέγης αναιδώς και μετά παρρησίας»!
Προφανώς ο Πτωχοπρόδρομος με τις υπερβολές και τις κακίες του, δεν αποτελεί ασφαλές μέτρο σύγκρισης της προσφοράς του μοναχισμού. Παρά τις στρεβλώσεις του, ο μοναχισμός έχει οπωσδήποτε σημαντικότατη προσφορά στον άνθρωπο και στην κοινωνία, που δεν μπορεί κανείς Εφραίμ και κανένα Βατοπέδι να τη σπηλώσουν και να την ξεθωριάσουν. Ωστόσο τα πρόσφατα γεγονότα, αλλά και τα όσα καταμαρτυρά ο Πτωχοπρόδρομος, αποδεικνύουν πως οι ανθρώπινες αδυναμίες δεν παύουν να θρονιάζονται ακόμα και στο «Περιβόλι της Παναγίας», εκεί που άγιασαν μορφές σαν τον γέροντα Παΐσιο…