Διδαχές από το μακρινό Βυζάντιο προς τον σημερινό Δυτικό πολιτισμό…
Τις τελευταίες ημέρες όλοι μας γίναμε μάρτυρες μέσω των τηλεοπτικών μας δεκτών (να κι ένα σημείο που η τηλεόραση αναδεικνύει την όντως υψηλή αποστολή της) των οξύτατων και ιδιαιτέρως βίαιων αντιδράσεων του μουσουλμανικού κόσμου εις βάρος της μικρής Δανίας αρχικά, αλλά κατ’ επέκταση εις βάρος ολόκληρου του Δυτικού πολιτισμού και της κοινωνίας που αυτός πρεσβεύει. Αφορμή γι’ αυτές τις αντιδράσεις αποτέλεσε η δημοσίευση από μια επαρχιακή εφημερίδα της Δανίας με το παγκοσμίως άγνωστο όνομα Jyllands Posten μιας σειράς γελοιογραφιών που αφορούσαν τον ιδρυτή της θρησκείας του Ισλάμ, προφήτη κατά τους μουσουλμάνους, Μωάμεθ. Ως τώρα οι νεκροί από τις ταραχές έχουν ξεπεράσει τον διψήφιο αριθμό, οι πρεσβείες της Δανίας και άλλων χωρών έχουν γίνει παρανάλωμα του πυρός σε πολλές χώρες, απειλούνται με μποϋκοτάζ προϊόντα ή υπηρεσίες που προσφέρουν συγκεκριμένες χώρες στα μέρη που κυριαρχεί το Ισλάμ, ενώ απειλές για τυφλά χτυπήματα εκτοξεύονται συλλήβδην εναντίον των Δυτικών. Χαρακτηριστική είναι η δολοφονία στην κοσμική «δημοκρατία» της Τουρκίας ενός χριστιανού ιερέα από την Ευρώπη που διέπραξε ένας 16χρονος με αφορμή την «προσβλητική» στάση των Δυτικών προς το πρόσωπο του Μωάμεθ!
Και ο Δυτικός κόσμος τι κάνει; Όλα δείχνουν ότι παρακολουθεί αμήχανα τις εξελίξεις, καθώς αδυνατεί να αντιληφθεί τους λόγους που προκαλούν αυτές τις αντιδράσεις και βιαιότητες. Όλοι οι «σπουδαίοι» αναλυτές απορούν πώς είναι δυνατόν ολόκληρος ο μουσουλμανικός κόσμος να συνταράσσεται από εξεγέρσεις και ταραχές εξαιτίας μερικών σκίτσων που δημοσιεύτηκαν και αφορούσαν τον Μωάμεθ!
Αν εντάξουμε τη χώρα μας στο Δυτικό στρατόπεδο, θα διαπιστώσουμε πως αποτελούμε τη μοναδική ίσως χώρα της Δύσης που η είδηση αυτή δεν έλαβε τόσο μεγάλη έκταση, καθώς και την κατανόηση που δείχνει ο λαός μας στις οργισμένες αντιδράσεις των μουσουλμάνων. Η Ελλάδα, μαζί με αρκετές βαλκανικές χώρες καθώς και τη Ρωσία, δείχνουν να κατανοούν ό,τι οι αναλυτές της Δύσης δείχνουν ανίκανοι να αντιληφθούν: Περίεργη ομοιότητα ή κάτι βαθύτερο; Μάλλον το δεύτερο· Οι Βαλκάνιοι λαοί και η Ρωσία αποτελούν μια πολιτισμική ενότητα με κοινό παρονομαστή τη Βυζαντινή και κατ’ επέκταση την κοινή ορθόδοξη παράδοση. Απετέλεσαν μέρος μιας υπερχιλιόχρονης αυτοκρατορίας με κοινές επιδιώξεις και ιστορία. Μέρος αυτής της ιστορίας υπήρξε και η περίφημη διαμάχη που αφορούσε την απεικόνιση ή όχι του Θείου εντός των λατρευτικών χώρων των χριστιανών της Ανατολής, γνωστή και ως εικονομαχία· Ήταν μια εσωτερική θρησκευτική έριδα που προήλθε από τη δυναστεία των Ισαύρων (κατά πάσα πιθανότητα συριακής καταγωγής) και διήρκεσε από το 726 (Διάταγμα κατά των Εικόνων από τον αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄) έως το 843 (οριστική αναστήλωση των Εικόνων). Κύρια αιτία αυτής της διαμάχης μεταξύ εικονομάχων και εικονολατρών όπως είχαν ονομαστεί οι δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις, υπήρξε η βαθιά ριζωμένη αντίληψη στη σκέψη των λαών που συναποτελούσαν το ανατολικό – μικρασιατικό τμήμα της βυζαντινής αυτοκρατορίας πως θα πρέπει να αποφεύγεται ολωσδιόλου η απεικόνιση προσώπων για θρησκευτική χρήση. Η αντίληψη αυτή είχε περάσει στους λαούς αυτούς μέσα από την παλαιότερη ιουδαϊκή και πρόσφατη μουσουλμανική παράδοση. Το αντίθετο συνέβαινε στις ευρωπαϊκές επαρχίες του Βυζαντίου και γενικότερα στη Δύση· η ελληνορωμαϊκή παράδοση ήθελε το Θείον να απεικονίζεται είτε με εικόνες, είτε με αγάλματα. Έτσι η σύγκρουση υπήρξε αναπότρεπτη και τα αποτελέσματά της ανυπολόγιστα για την αυτοκρατορία. Η σύγκρουση όμως αυτή, μας πρόσφερε την πείρα με την οποία αντιμετωπίζουμε σήμερα αυτή την πρόκληση από την Ανατολή: Μας έκανε να αντιλαμβανόμαστε πολύ καλύτερα από τους υπόλοιπους Δυτικούς «συμμάχους» μας τους λόγους που οδηγούν σήμερα σ’ αυτές τις «ακατανόητες» αντιδράσεις. Είναι ίσως η επίρρωση των λόγων της γνωστής και καθ’ όλα σεβαστής βυζαντινολόγου κ. Ελένης Γλύκατζη – Αρβελέρ, η οποία σε μια συνέντευξή της έκανε έναν ενδιαφέροντα παραλληλισμό της ιστορίας των Ελλήνων και των Αμερικανών· όταν τη ρώτησαν ποιες διαφορές βρίσκει μεταξύ των δύο λαών, εκείνη αφοπλιστικά απάντησε πως η διαφορά τους έγκειται στα νεκροταφεία τους: των μεν πρώτων είναι βαθιά σκαμμένα στη γη, σε αντίθεση με των δεύτερων, που είναι ακόμα πολύ ρηχά!
Εξάλλου μια απλή παρατήρηση όχι στα «άδυτα» της θρησκείας που ίδρυσε ο «προφήτης» Μωάμεθ, αλλά στην καθημερινή πρακτική των μουσουλμάνων, αρκεί για να κατανοήσει κανείς πως το Ισλάμ πιστό στις παραδόσεις του, απαγορεύει ρητά όχι μόνο τις απεικονίσεις ιερών προσώπων στα τζαμιά, αλλά για να αποφεύγει οποιαδήποτε σχέση με την ειδωλολατρία ακόμη και την απεικόνιση ανθρώπινων μορφών στους ιερούς χώρους. Αυτός είναι και ο λόγος που τα τζαμιά διακοσμούνται με θαυμάσια γεωμετρικά σχήματα (τα γνωστά και ως αραβουργήματα) και περίτεχνες καλλιτεχνικές επιγραφές. Σύμφωνα με τον καθηγητή Αραβικής Ιστορίας κ. Βασίλειο Χρηστίδη: «Σε κανένα τζαμί δεν υπάρχει απεικόνιση του Μωάμεθ. Επιτρέπεται η απεικόνιση ανθρώπινων μορφών σε άλλους χώρους, όπως στις μικρογραφίες, αλλά και εκεί η απεικόνιση του «προφήτη» Μωχάμετ απαγορεύεται ρητά. Ελάχιστες αποκλίσεις του κανόνα αυτού παρατηρούνται, όπως του Πέρση ζωγράφου Σουλτάν – Μωχάμετ (16ος αι.) ο οποίος ζωγραφίζει τον «προφήτη» Μωχάμετ χωρίς πρόσωπο. Ελάχιστοι άλλοι, βασικά αιρετικοί, μουσουλμάνοι ζωγράφοι τολμούν να παρουσιάσουν τον «προφήτη» Μωχάμετ κατά το πρότυπο των χριστιανών, όπως τη γέννηση ή την «ανάληψή» του, σε πολύχρωμες μικρογραφίες». Οι θέσεις αυτές οδήγησαν και στο παρελθόν σε διαμάχες, όπως αυτής του 1989, όπου ο συγγραφέας Σαλμάν Ρούσντι με ένα πραγματικά προκλητικό έργο του με τίτλο «Σατανικοί στίχοι» προκάλεσε την οργή των μουσουλμάνων και έναν «φετβά» (θανατική καταδίκη) από τον πνευματικό ηγέτη των Ιρανών, Αγιατολάχ Χομεϊνί.
Η μακροχρόνια συνύπαρξη του λαού και της ορθόδοξης πίστης μας με αυτή του κόσμου του Ισλάμ μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο για την ευρύτερη κατανόηση από πλευράς του δυτικού κόσμου της πραγματικότητας που ακούει στο όνομα Ισλάμ. Αρκεί η χώρα μας, και κυρίως οι άνθρωποι που έχουμε επιλέξει για να μας εκπροσωπούν, αντιληφθούν τον πολύτιμο ρόλο που μπορούμε ως λαός να διαδραματίσουμε στη σημερινή παγκόσμια σκηνή για την αμοιβαία κατανόηση και συναντίληψη των λαών και των διαφορετικών θρησκευτικών πεποιθήσεων.
Ασφαλώς βέβαια, θα πρέπει να δώσουμε στους υπόλοιπους Ευρωπαίους και τους Αμερικανούς να καταλάβουν πως ο σεβασμός προς ορισμένα πρόσωπα ή θεσμούς που για κάποιους άλλους είναι ιερά και απαραβίαστα, όπως ο Μωάμεθ για τους μουσουλμάνους, αλλά και ο Χριστός για εμάς τους χριστιανούς, είναι απόλυτη προτεραιότητα για κάθε λογική και ανεκτική κοινωνία. Είναι πέρα από κάθε όριο λογικής να θεωρούνται αποκλεισμένα από κάθε κριτική ή σχολιασμό θέματα ή λέξεις ελάσσονος σημασίας, όπως η λέξη «νέγρος» στην Αμερική, ή γεγονότα όπως το «ολοκαύτωμα των Εβραίων» σε πολλές χώρες της Δύσης, ή ο «ναζισμός» και ο «φασισμός» στη Γερμανία και να επιτρέπεται η κριτική ή η γελοιοποίηση του Μωάμεθ ή του ίδιου του Χριστού! Δεν είναι δυνατόν να υφίστανται δυο μέτρα και δυο σταθμά στη λογοκρισία! Ας μην ξεχνάμε και τη δική μας περίπτωση με την έκθεση Outlook προ καιρού, όπου ένας «καλλιτέχνης» σκέφτηκε να «πρωτοτυπήσει» βεβηλώνοντας ό,τι σεβόμαστε περισσότερο σ’ αυτόν τον τόπο: το σημείο του σταυρού! Από πού ξεκινάει η ελευθερία του καλλιτέχνη και ως πού φτάνει; Αυτό όμως είναι ένα ερώτημα που θα μας απασχολήσει σε επόμενο σημείωμά μας.
Τις τελευταίες ημέρες όλοι μας γίναμε μάρτυρες μέσω των τηλεοπτικών μας δεκτών (να κι ένα σημείο που η τηλεόραση αναδεικνύει την όντως υψηλή αποστολή της) των οξύτατων και ιδιαιτέρως βίαιων αντιδράσεων του μουσουλμανικού κόσμου εις βάρος της μικρής Δανίας αρχικά, αλλά κατ’ επέκταση εις βάρος ολόκληρου του Δυτικού πολιτισμού και της κοινωνίας που αυτός πρεσβεύει. Αφορμή γι’ αυτές τις αντιδράσεις αποτέλεσε η δημοσίευση από μια επαρχιακή εφημερίδα της Δανίας με το παγκοσμίως άγνωστο όνομα Jyllands Posten μιας σειράς γελοιογραφιών που αφορούσαν τον ιδρυτή της θρησκείας του Ισλάμ, προφήτη κατά τους μουσουλμάνους, Μωάμεθ. Ως τώρα οι νεκροί από τις ταραχές έχουν ξεπεράσει τον διψήφιο αριθμό, οι πρεσβείες της Δανίας και άλλων χωρών έχουν γίνει παρανάλωμα του πυρός σε πολλές χώρες, απειλούνται με μποϋκοτάζ προϊόντα ή υπηρεσίες που προσφέρουν συγκεκριμένες χώρες στα μέρη που κυριαρχεί το Ισλάμ, ενώ απειλές για τυφλά χτυπήματα εκτοξεύονται συλλήβδην εναντίον των Δυτικών. Χαρακτηριστική είναι η δολοφονία στην κοσμική «δημοκρατία» της Τουρκίας ενός χριστιανού ιερέα από την Ευρώπη που διέπραξε ένας 16χρονος με αφορμή την «προσβλητική» στάση των Δυτικών προς το πρόσωπο του Μωάμεθ!
Και ο Δυτικός κόσμος τι κάνει; Όλα δείχνουν ότι παρακολουθεί αμήχανα τις εξελίξεις, καθώς αδυνατεί να αντιληφθεί τους λόγους που προκαλούν αυτές τις αντιδράσεις και βιαιότητες. Όλοι οι «σπουδαίοι» αναλυτές απορούν πώς είναι δυνατόν ολόκληρος ο μουσουλμανικός κόσμος να συνταράσσεται από εξεγέρσεις και ταραχές εξαιτίας μερικών σκίτσων που δημοσιεύτηκαν και αφορούσαν τον Μωάμεθ!
Αν εντάξουμε τη χώρα μας στο Δυτικό στρατόπεδο, θα διαπιστώσουμε πως αποτελούμε τη μοναδική ίσως χώρα της Δύσης που η είδηση αυτή δεν έλαβε τόσο μεγάλη έκταση, καθώς και την κατανόηση που δείχνει ο λαός μας στις οργισμένες αντιδράσεις των μουσουλμάνων. Η Ελλάδα, μαζί με αρκετές βαλκανικές χώρες καθώς και τη Ρωσία, δείχνουν να κατανοούν ό,τι οι αναλυτές της Δύσης δείχνουν ανίκανοι να αντιληφθούν: Περίεργη ομοιότητα ή κάτι βαθύτερο; Μάλλον το δεύτερο· Οι Βαλκάνιοι λαοί και η Ρωσία αποτελούν μια πολιτισμική ενότητα με κοινό παρονομαστή τη Βυζαντινή και κατ’ επέκταση την κοινή ορθόδοξη παράδοση. Απετέλεσαν μέρος μιας υπερχιλιόχρονης αυτοκρατορίας με κοινές επιδιώξεις και ιστορία. Μέρος αυτής της ιστορίας υπήρξε και η περίφημη διαμάχη που αφορούσε την απεικόνιση ή όχι του Θείου εντός των λατρευτικών χώρων των χριστιανών της Ανατολής, γνωστή και ως εικονομαχία· Ήταν μια εσωτερική θρησκευτική έριδα που προήλθε από τη δυναστεία των Ισαύρων (κατά πάσα πιθανότητα συριακής καταγωγής) και διήρκεσε από το 726 (Διάταγμα κατά των Εικόνων από τον αυτοκράτορα Λέοντα Γ΄) έως το 843 (οριστική αναστήλωση των Εικόνων). Κύρια αιτία αυτής της διαμάχης μεταξύ εικονομάχων και εικονολατρών όπως είχαν ονομαστεί οι δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις, υπήρξε η βαθιά ριζωμένη αντίληψη στη σκέψη των λαών που συναποτελούσαν το ανατολικό – μικρασιατικό τμήμα της βυζαντινής αυτοκρατορίας πως θα πρέπει να αποφεύγεται ολωσδιόλου η απεικόνιση προσώπων για θρησκευτική χρήση. Η αντίληψη αυτή είχε περάσει στους λαούς αυτούς μέσα από την παλαιότερη ιουδαϊκή και πρόσφατη μουσουλμανική παράδοση. Το αντίθετο συνέβαινε στις ευρωπαϊκές επαρχίες του Βυζαντίου και γενικότερα στη Δύση· η ελληνορωμαϊκή παράδοση ήθελε το Θείον να απεικονίζεται είτε με εικόνες, είτε με αγάλματα. Έτσι η σύγκρουση υπήρξε αναπότρεπτη και τα αποτελέσματά της ανυπολόγιστα για την αυτοκρατορία. Η σύγκρουση όμως αυτή, μας πρόσφερε την πείρα με την οποία αντιμετωπίζουμε σήμερα αυτή την πρόκληση από την Ανατολή: Μας έκανε να αντιλαμβανόμαστε πολύ καλύτερα από τους υπόλοιπους Δυτικούς «συμμάχους» μας τους λόγους που οδηγούν σήμερα σ’ αυτές τις «ακατανόητες» αντιδράσεις. Είναι ίσως η επίρρωση των λόγων της γνωστής και καθ’ όλα σεβαστής βυζαντινολόγου κ. Ελένης Γλύκατζη – Αρβελέρ, η οποία σε μια συνέντευξή της έκανε έναν ενδιαφέροντα παραλληλισμό της ιστορίας των Ελλήνων και των Αμερικανών· όταν τη ρώτησαν ποιες διαφορές βρίσκει μεταξύ των δύο λαών, εκείνη αφοπλιστικά απάντησε πως η διαφορά τους έγκειται στα νεκροταφεία τους: των μεν πρώτων είναι βαθιά σκαμμένα στη γη, σε αντίθεση με των δεύτερων, που είναι ακόμα πολύ ρηχά!
Εξάλλου μια απλή παρατήρηση όχι στα «άδυτα» της θρησκείας που ίδρυσε ο «προφήτης» Μωάμεθ, αλλά στην καθημερινή πρακτική των μουσουλμάνων, αρκεί για να κατανοήσει κανείς πως το Ισλάμ πιστό στις παραδόσεις του, απαγορεύει ρητά όχι μόνο τις απεικονίσεις ιερών προσώπων στα τζαμιά, αλλά για να αποφεύγει οποιαδήποτε σχέση με την ειδωλολατρία ακόμη και την απεικόνιση ανθρώπινων μορφών στους ιερούς χώρους. Αυτός είναι και ο λόγος που τα τζαμιά διακοσμούνται με θαυμάσια γεωμετρικά σχήματα (τα γνωστά και ως αραβουργήματα) και περίτεχνες καλλιτεχνικές επιγραφές. Σύμφωνα με τον καθηγητή Αραβικής Ιστορίας κ. Βασίλειο Χρηστίδη: «Σε κανένα τζαμί δεν υπάρχει απεικόνιση του Μωάμεθ. Επιτρέπεται η απεικόνιση ανθρώπινων μορφών σε άλλους χώρους, όπως στις μικρογραφίες, αλλά και εκεί η απεικόνιση του «προφήτη» Μωχάμετ απαγορεύεται ρητά. Ελάχιστες αποκλίσεις του κανόνα αυτού παρατηρούνται, όπως του Πέρση ζωγράφου Σουλτάν – Μωχάμετ (16ος αι.) ο οποίος ζωγραφίζει τον «προφήτη» Μωχάμετ χωρίς πρόσωπο. Ελάχιστοι άλλοι, βασικά αιρετικοί, μουσουλμάνοι ζωγράφοι τολμούν να παρουσιάσουν τον «προφήτη» Μωχάμετ κατά το πρότυπο των χριστιανών, όπως τη γέννηση ή την «ανάληψή» του, σε πολύχρωμες μικρογραφίες». Οι θέσεις αυτές οδήγησαν και στο παρελθόν σε διαμάχες, όπως αυτής του 1989, όπου ο συγγραφέας Σαλμάν Ρούσντι με ένα πραγματικά προκλητικό έργο του με τίτλο «Σατανικοί στίχοι» προκάλεσε την οργή των μουσουλμάνων και έναν «φετβά» (θανατική καταδίκη) από τον πνευματικό ηγέτη των Ιρανών, Αγιατολάχ Χομεϊνί.
Η μακροχρόνια συνύπαρξη του λαού και της ορθόδοξης πίστης μας με αυτή του κόσμου του Ισλάμ μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο για την ευρύτερη κατανόηση από πλευράς του δυτικού κόσμου της πραγματικότητας που ακούει στο όνομα Ισλάμ. Αρκεί η χώρα μας, και κυρίως οι άνθρωποι που έχουμε επιλέξει για να μας εκπροσωπούν, αντιληφθούν τον πολύτιμο ρόλο που μπορούμε ως λαός να διαδραματίσουμε στη σημερινή παγκόσμια σκηνή για την αμοιβαία κατανόηση και συναντίληψη των λαών και των διαφορετικών θρησκευτικών πεποιθήσεων.
Ασφαλώς βέβαια, θα πρέπει να δώσουμε στους υπόλοιπους Ευρωπαίους και τους Αμερικανούς να καταλάβουν πως ο σεβασμός προς ορισμένα πρόσωπα ή θεσμούς που για κάποιους άλλους είναι ιερά και απαραβίαστα, όπως ο Μωάμεθ για τους μουσουλμάνους, αλλά και ο Χριστός για εμάς τους χριστιανούς, είναι απόλυτη προτεραιότητα για κάθε λογική και ανεκτική κοινωνία. Είναι πέρα από κάθε όριο λογικής να θεωρούνται αποκλεισμένα από κάθε κριτική ή σχολιασμό θέματα ή λέξεις ελάσσονος σημασίας, όπως η λέξη «νέγρος» στην Αμερική, ή γεγονότα όπως το «ολοκαύτωμα των Εβραίων» σε πολλές χώρες της Δύσης, ή ο «ναζισμός» και ο «φασισμός» στη Γερμανία και να επιτρέπεται η κριτική ή η γελοιοποίηση του Μωάμεθ ή του ίδιου του Χριστού! Δεν είναι δυνατόν να υφίστανται δυο μέτρα και δυο σταθμά στη λογοκρισία! Ας μην ξεχνάμε και τη δική μας περίπτωση με την έκθεση Outlook προ καιρού, όπου ένας «καλλιτέχνης» σκέφτηκε να «πρωτοτυπήσει» βεβηλώνοντας ό,τι σεβόμαστε περισσότερο σ’ αυτόν τον τόπο: το σημείο του σταυρού! Από πού ξεκινάει η ελευθερία του καλλιτέχνη και ως πού φτάνει; Αυτό όμως είναι ένα ερώτημα που θα μας απασχολήσει σε επόμενο σημείωμά μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου